اختلال OCD به قلم دکتر لیلا دالوند

ویسنده: دکتر لیلا دالوند

درمانگر اختلالات عصبی ، عضو انجمن APA آمریکا

( فرانکفورت)

اختلال OCD

اختلال OCD را چقدر می شناسید؟

اختلال OCD یا وسواس فکری-عملی در زیرمجموعه اختلالات روانی قرار دارد. اینکه چقدر خطرناک است یا خیر را با هم بررسی می کنیم. اما حال می خواهیم به زبانی ساده به شما بگوییم که اختلال OCD دقیقاً چیست. اختلال OCD نوعی اختلال شایع و مزمن است به طوری که شخص را برای مدت زمان طولانی درگیر می کند. او افکار وسواسی و رفتار پرتکرار وسواسی از خود نشان می دهد که غیر قابل کنترل است. این وسواس ممکن است روی هر موضوعی باشد و شخص این تصور را دارد که باید چندین بار آن را تکرار نماید.

کسانی که درگیر اختلال وسواس فکری هستند معمولاً به این صورت عمل می کنند که الگویی از افکار یا ترس های ناخواسته دارند و زمانی که تلاش می کنند جلوی آن را بگیرند استرسشان بیشتر می شود و به نوعی تا عصبانیت کشیده می شود.

اشتباه نکنید! اختلال OCD فقط مربوط به تمیزی نیست. در مورد هر موضوعی که شاید تصورش هم برای شما خنده دار باشد، این رویکرد وجود دارد. مثلاً شخص نسبت به امنیت خود اضطراب دارد. او از شما می خواهد که هر نیم ساعت به او پیام دهید و از سلامت او با خبر شوید. این اختلال یک سری نشانه های مشخص و یک سری نشانه های پنهان دارد که دانستن هر یک کمک می کند تا به درمان نزدیک تر شوید.

نشانه های آشکار و پنهان اختلال OCD

اگر بخواهیم از نظر زمان بندی در مورد اختلال OCD صحبت کنیم، وسواس فکری عملی معمولاً از سنین نوجوانی یا جوانی شروع می شود. البته در کودکی نیز تا حدودی این رفتار مشاهده خواهد شد. علائم مربوط به اختلال وسواس فکری تدریجی است و به یکباره آغاز نمی شود. در واقع نوع افکار و اعمال شما در طی زمان تغییر می کند. مثلاً شخص اگر درگیر استرس باشد این علائم در او بیشتر می شود. اگر شخص درگیر اختلال وسواس تمیزی است، زمانی که به او استرس وارد می شود بارها و بارها دستان خود را می شوید. بررسی ها اینطور نشان می دهد که اختلال OCD مادام العمر است و شدت علائم آن نیز در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی است.

در مورد نشانه های اختلال OCD، دو موضوع مهم مطرح است اول اینکه این وسواس هم فکری است و هم عملی! گاهی دیده می شود که شخص فقط نشانه های وسواس فکری را دارد اما خبری از علائم وسواس عملی نیست.

اختلال OCD از نوع فکری به این صورت است که یک سری افکار تکرار شونده و پایدار و البته ناخواسته مدام در ذهن شما تکرار می شود. تصورات آزاردهنده ای نسبت به برخی از امور دارید و این موضوع در نهایت منجر به اضطراب شما خواهد شد. مثلاً داشتن شک و تردید در مورد نظم و یا تقاون یک چیز و یا افکار تهاجمی که در خصوص از دست دادن دیگران در ذهن شما وجود دارد. ترس از آلودگی و کثیفی نیز و همینطور موضوعات مربوط به تجاوز جنسی نیز در این دسته قرار می گیرد.

کسانی که مدام شک می کنند از اینکه زیر گاز را خاموش کرده اند یا خیر. افرادی که استرس زیادی در راندن خودرو در یک مکان شلوغ دارند. همه این موارد علائم اختلال OCD از نوع فکری محسوب می شود.

آیا من درگیر وسواس عملی هستم؟

در مورد وسواس فکری و نشانه های آن در بخش قبل صحبت شد. حال برسیم به موضوع وسواس عملی که این روزها هم بسیار مهم است و هم شامل موارد خاصی می شود. وسواس عملی شامل یک سری رفتارهای تکرار شونده است که شخص خود را مجبور به انجام آن می کند. شاید هم برای کاهش اضطراب خود به این رفتارها پناه می برد. وسواس فکری و عملی هیچ لذتی به همراه ندارد و فقط برای مدتی کوتاه فرد را از اضطراب رها می سازد.

مثلاً شخص پس از خروج از منزل چندین بار قفل درب را چک می کند. او بارها به دستان خود نگاه می کند و احساس می کند که باید آلودگی های روی دستان خود را از بین ببرد. شمردن طبق الگوهای خاص که در ذهن خود دارد بخش مهمی از اختلال OCD محسوب می شود که البته تا حد زیادی عذاب آور است. همینطور بارها دیده شده است که شخص یک کلمه یا عبارت را بی صدا تکرار می کند و یا قوطی ها و چیزهای مشابه را در یک جهت خاص و بدون هیچ دلیلی می چیند. وجود این علائم یعنی شما یا مبتلا به اختلال OCD هستید یا مستعد ابتلا هستید و قطعاً نیاز است که پروسه درمان را آغاز نمایید.

در مورد علت اختلال OCD هنوز دقیق مشخص نشده است اما آنچه که مشخص است، اضطراب، اختلال OCD را شدیدتر می کند. وسواس در زنان شایعتر از مردان است. به طور کلی تفاوت های فیزیکی در بخش های مشخصی از مغز منجر به این وسواس می شود.

اختلال OCD درمان قطعی دارد؟

درمان اختلال OCD موضوعی است که شاید نیاز به ساعت ها صحبت و مشاوره داشته باشد. یک سری داروها وجود دارد که این اختلال را تا حدودی کنترل می کند. از سوی دیگر یک سری تکنیک های رفتاری وجود دارد که سبب می شود شخص از  افکار پوچ دور بماند. وجود تمرینات ورزشی و یا درمان به واسطه موسیقی از مواردی است که قطعاً تا حدودی می تواند اثربخش باشد. نکته بسیار مهم در خصوص این اختلال که شاید بهتر باشد همه بدانند این است که درمان این اختلال یک شبه صورت نمی گیرد. این یک بیماری مادام العمر است و تلاش پزشک فقط برای کنترل آن است.

تجربه آسیب روحی سبب می شود که شخص درگیر این وسواس شود. قرار گرفتن در معرض سو استفاده جسمی و جنسی در کودکان یکی از عامل های مهم اختلال وسواس فکری-عملی است که قطعاً باید والدین را بیشتر مورد بررسی قرار دهد. سوءمصرف مواد و یا تیک های عصبی نیز در این دسته قرار گرفته اند و باید بررسی شوند.

سوالات رایج

تفاوت وسواس فکری و عملی چیست؟

برای اینکه تفاوت وسواس فکری و عملی را بهتر متوجه شوید برای هر یک مثال می زنیم. مثلاً شخصی که درگیر وسواس فکری است نگران است که اگر تنفس فرزند او در شب قطع شود چه باید کند؟ در صورتی که شخص دچار وسواس عملی هر نیم ساعت یک بار وارد اتاق کودک شده و تنفس او را چک می کند. شخصی که درگیر وسواس فکری است تصور می کند که این مکان الوده است و اگر چیزی را لمس کند بیمار می شود، اما شخص درگیر وسواس فکری دستان خود را پس از لمس هر شی به صورت مکرر سه بار می شوید.

تفاوت ها به طور کلی بر اساس تفکر و عمل در نظر گرفته می شود. شخصی که درگیر وسواس فکری است مدام با خود فکر می کند که اگر چیز مهمی را فراموش کند چه می شود؟ اما شخصی که درگیر وسواس عملی است به طور کلی همه مدارک و پرونده ها و سندها را ذخیره و نگهداری می کند حتی مدارکی که از رده خارج هستند.

چطور باید اختلال OCD را متوجه شد؟

کمال گرایی با وسواس تفاوت دارد. برخی از افراد این تصور را دارند که چون شغلشان برایشان راضی کننده نیست و مدام به فکر ارتقا هستند یعنی به اختلال OCD مبتلا هستند. در صورتی که شخص عادت ها و افکاری دارد که گاهی تکرار می شود اما گاه رفتارها شامل مشخصه های دیگری است که در نهایت یعنی شخص مشکوک به اختلال OCD است. مثلاً حداقل یک ساعت در روز درگیر یک کار بیهوده مانند شستن دست یا چک کردن برق و گاز و قفل و … است. او افکار غیر قابل کنترل دارد که البته بیشتر آنها منفی هستند. این افراد برای او مشکل ساز است. او از زندگی او لذت نمی برد و همین موضوع برای او عذاب آور است. در کار و زندگی اجتماعی خود درگیر یک سری تداخلات است و در نهایت تمرکز کافی ندارد.

روش های درمان اختلال OCD چیست؟

در صورتی که مبتلا به اختلال OCD هستید یک سری روش های درمانی پیش روی شماست که معمولاً از مشاوره آغاز می شود. ریلکسیشن از دیگر مواردی است که کمک می کند تا عوامل استرس زا را از خود دور کنید. مانند یوگا، ماساژ و مدیتیشن. از سوی دیگر دارو درمانی نیز می تواند از موارد پر اهمیت باشد. کنترل وسواس فکری و عملی به واسطه دارو درمانی معمولاً ۲ الی ۴ ماه زمان می برد.

نورومدولاسیون چیست؟

نورومدولاسیون روشی برای درمان اختلال OCD است که اگر کارساز نباشد در نهایت سلول های عصبی شما را تحریک می کند. این روش به ندرت استفاده می شود و باید توسط متخصص انجام شود. دقت کنید که این روش می بایست در ابتدا روی سلول های عصبی شخص تست شود.

جمع بندی

در صورتی که وسواس به عملی یا افکاری زمان قابل توجهی از شما را در روز اشغال نماید، رفتارها ناخواسته باشد و روی زندگی شما و سایر افراد تاثیر منفی بگذارد یعنی شما درگیر اختلال OCD هستید و باید با پزشک در این زمینه صحبت کنید. دقت کنید که به طور کلی وسواس به عمل یا افکار باید به صورتی باشد که زندگی را مختل سازد. عادت هایی که منجر به رشد شما می شود کمال گرایی است و نباید با وسواس فکری اشتباه گرفته شود.

ویسنده: دکتر لیلا دالوند

درمانگر اختلالات عصبی ، عضو انجمن APA آمریکا

( فرانکفورت)