تاریخ شکل گیری ایران (۳۵)-ی، صفایی

طلوع و افول سلسله ساسانیان؛

در اواخر سلطنت قباد، مزدکیها کنکاش نمودند که شا را مجبور نمایند از سلطنت استعفاء کرده و آنرا به یکی از پسرهایش بنام کیوس تفویض کند.
چون او وعده داده بود که اگر به تخت بنشینم، مذهب مزدک را رسمی اعلام میکنم، در ابتدا روی خوش نشان داد ولی بعدا به کمک خسرو پسرش (نوشیروان بعدی) مجلسی ترتیب داد و مزدکیان را دعوت کرد و بجز مزدک که فرار کرد، همگی را به قتل رساندند. «به روایتی دیگر که در کتاب ایران در زمان ساسانیان از آرتور کریستین به نقل از مالالاس و ثئوفانس، خدای نامه، مزدک نامه و سیاستنامه نظام الملک آمده است، مینویسد که در آن مجلس اندرزگر (که ظاهراً خود مزدک بوده )به هلاکت رسیده است».
بهرحال در سال (۵۲۹ میلادی) قباد در سن ۸۲ سالگی در گذشت. در سال ۵۳۱ م نوشته اند که هیچیک از شاهان ساسانی بقدر او شهر بنا نکرد از جمله کازرون در فارس و گنجه در قفقاز. زرین کوب مینویسد شهرهایی که او ساخت، شهر بیلقان در نواحی ارس، بهقباد در نواحی مداین، کواذخره در پارس و قبادیان در نواحی بدخشان را میتوان نام برد. جنگهای بسیاری که با روم داشت و شکست و پیروزیها، صلح و دوباره جنگ در واقع هر دو طرف را تعضیف کرده و بالاخره قباد به گفته
زرین کوب به بیماری فلج درگذشت و پسرش خسرو به تخت نشست. خسرو که بعداز او بر وفق وصیت رسمی پدر به سلطنت نشست دنباله کار او را در جنگ با بیزانس و در قلع و قمع مزدکیان گرفت. با جلوس او قرار صلحی بین ایران و روم گذاشته شد و این قرار به طرفین فرصت داد تا به رفع دشواریهای داخلی بپردازند. سرانجام یک دوره کشمکش طولانی بین سلطنت و اقتدار نجبا در پایان عهد قباد به پیروزی سلطنت خاتمه یافت و خسرو توانست بعد از رفع غائله مدعیان و سرکوب مزدکیان، یک بار دیگر مثل نیای بزرگ خود اردشیر، دین و دولت را در وجود شخص پادشاه توأمان سازد و مثل او خشونت انعطاف ناپذیر را وسیلهٔ تنفیذ قدرت سلطنت نماید. توطئه های درباریان و برادرانش بالاخره باعث شد که همه را بکشد و قدرت را در طول این همه کشمکشها بدست آورد. این خشونت، صلابت خود را در مقابله با هر گونه تحریک و توطئه مربوط به سیاستهای خارج از کشور نشان داد. در همین زمان روم طالب منعقد کردن یک صلح دایمی فیمابین دو دولت شد و خسرو پیشنهاد آنان را استقبال کرد.
این صلح که در تاریخ ۵۳۳ برقرار شد به وی فرصتهای زیادی برای رسیدگی به اوضاع داخلی داد.
طبری نقل میکند که زمانیکه قباد فرار کرد و نزد هیاطله رفت، دختر دهقانی را در نیشابور گرفت و از او خسرو متولد شد، (آرتور کریستین در کتاب ایران در زمان ساسانیان مینویسد: خاقان هیاطله دختری را که از دختر پیروز ساسانی داشت و خواهر زاده قباد بود به عقد او درآورد و لشکری به او داد و پیمان گرفت که وقتی به تخت نشست خراج بدهد که چنین نیز شد.) قباد خیلی او را دوست میداشت چرا که تولدش مصادف با مرگ بلاش بود و این را یک تصادف خوب و بر طرف شدن جنگ خانگی میدانست و در واقع به فال نیک گرفت. متاسفانه همانطور که قبلاً هم اشاره کردم تاریخ ایران از افسانه و حقیقت پر است و باید بدرستی قضاوت کرد که مورخین هم در این قضاوت کم و بیش دچار ….شدند.
باری خسرو موفق شد از همه سدهای خونین عبور کند و قدرت را بدست بگیرد. پیرنیا معتقد است که سیاست خسرو را باید به دو قسم تقیسم کرد، سیاست داخلی و سیاست خارجی.
اینکه خسرو انوشیروان را طبق روایت مورخین بزرگترین شاه ایران قدیم دانسته اند جهت آن معلوم است. شاهانی مانند کورش و داریوش بزرگ از خاطرها فراموش شده بودند ولی حالا که معرفت به اوضاع و احوال ایران قدیم بیشتر است نمیتوان انوشیروان را دارای این مقام دانست، اما در اینکه او بزرگترین شاه سلسله ساسانی بوده تریدی نیست. در کل چنانکه تاریخ نشان میدهد نادر است که شخصی صفات سرداری را با خصایص مملکت داری جمع کرده باشد. در باره او نیز میتوان گفت که صفات و خصائص مزبوره در او جمع بوده، این شاهی است عادل و سخت کوش -جنگی و مدیر سردار وسائس چنانکه کارهای او در تاریخ ذکر شده، در زمان او سلسله ساسانی به اوج عظمت خود رسید، امپراطوری های روم شکستها خوردند و غرامت ها دادند- دولت هیاطله از صفحه روزگار نابود گردید، خزرهای وحشی گوشتمالی شدید شدند، ترکهای آن طرف جیحون بجای خود نشستند، حبشیها را از یمن راندند و این مملکت دست نشانده ایران شد. از طرف دیگر اصلاحات او در امور داخلی ایران روح جدیدی به کالبد ایران دمید و ایرانی برای اولین مرتبه با علوم یونانی آشنا شد.

ادامه ….
صفا🌹