تاریخ شکل گیری ایران- قسمت چهاردهم-طلوع و “افول سلسله ساسانیان”

• طلوع و افول سلسله ساسانیان؛

شاپور اول «اسیر کننده والرین»

شاپور یا به قول نویسندگان مغرب ساپر اول در سال ۲۴۰ میلادی بجای پدر والا مقامش بر تخت نشست.

شاپور اول (۲۴۱ تا ۲۷۲ میلادی) هترا را تسخیر کرد. همانطور که تاریخ میگوید، بعد از مرگ اردشیر، ارمنستان و هترا شورش کردند که شورش ارمنستان به آسانی سرکوب شد و اما هترا استحکاماتش به حدی بود که با مشکل مواجه شد ولی بالاخره تسخیر شد. شاپور بعد از استقرار سلطنت خویش و تثبیت مرزهای مملکت به فکر حمله به روم افتاد، چون شنیده بود که اوضاع آنجا آشفته است و از این موقعیت استفاده کرد. واقعیت این است که بعد از حمله اسکندر تا زمان خسرو انوشیروان همچنان بین ایران و روم جنگ و صلح در طول همه این سالها در نوسان بود و هر کدام از پادشاهان ایران بعد از استقرار به فکر حمله به روم بودند. هر دو کشور پیروزی و شکست را تجربه کرده بودند و در این میان، ارمنستان و سوریه نیز نوار مرزی و مهمی بودند.

هر پادشاهی که به قدرت میرسید اول باید ارمنستان را مطیع خود میکرد. اگر به تاریخ رجوع کنید، میبینید که این شهر چندین بار مورد تسخیر این و آن بوده است. واقعاً بیچاره مردم آن دوران و آن شهر! بهرحال شاپور در جنگهایش با رومیان، مهمترین پیروزیش به اسارت در آوردن “والرین – امپراتور روم” بود. بعد از تسخیر انطاکیه، والرین برای پس گرفتن آن عازم ایران میشود که جنگ سختی در میگیرد و انطاکیه را از دست شاپور آزاد میکند. در این جنگ و گریز و محاصره ها والرین سعی میکرد از این وضعیت خلاصی یابد که قحطی هم پیدا شد! والرین عجز را حس میکرد و تلاشهایش بی نتیجه مانده بود.

سرانجام، وی در مجلس مذاکره یا مشاوره ای دستگیر میشود و به اسارت شاپور در میاید. در آن زمان مثل صاعقه ای در جهان صدا کرد که امپراتور روم به اسارت پادشاه نوظهور ایران در آمده است! این خبر همه را مات و مبهوت ساخته بود. البته این واقعه مهم در پرسپولیس روی سنگی بطور یادگار منقوش شده که هنوز هم موجود است و همچنان که در عکس مشاهده میکنید، والرین زانو زده است.

لکتنتیوس (ازنویسندگان۳۱۲میلادی،

‏lactantius) مینویسد: پیرمرد بیچاره مثل چهارپا به فاتح بی مروت خود خدمت میکرده است و بعد از مردن پوست بدنش را کنده برای یادگاری از فتح مزبور نگاه داشتند.

بهرحال بعد از تسخیر انطاکیه، تمام آسیای صغیر در آنوقت تحت اختیار وی بو د و این تاریخ پیروزی ساسانیان در بخش شرقی امپراتوری روم به شمار میرود. بعدها بیزانس، پیوسته با این رویکرد همراه بود که شکست خوردگان را با کوچ های اجباری به سوی شرق، یعنی به درون قلمرو امپراطوری خود می راندند. بخشی از مردم هترا که به زور به شرق ایران کوچانده شدند، مسیحی بودند و احتمالاً انجیل “دیاتسرون تاتیان” را به همراه خود به مناطق تحت فرمانروایی ایران بردند.

شاپور اول در کنار هترا و دورا-اروپوس در ساحل فرات انطاکیه، سوریه را به تصرف در آورد و بدنبال آن اسقف انطاکیه را به همراه جماعت مسیحی اش به شهر نوبنیاد گُندی شاپور در خوزستان انتقال داد.

بدین ترتیب گُندی شاپور به وطن جدید علم کلام (الاهیات شناسی) انطاکیه تبدیل شد.

ادامه دارد……

نویسنده : ی صفایی