تومور و روش های تشخیص سرطان، دکترناصر محتوی نژاد

دکتر ناصر محتوی نژاد

متخصص داروسازی

رتبه یک بورد دانشگاه علوم پزشکی تهران

تومور چیست؟

بدن انسان شامل تریلیون ها سلول می باشد که دائما در حال تقسیم جهت جایگزین شدن با سلول های پیر یا تکمیل رشد عضو انجام می شود. در حین تقسیم سلول، همانند سازی دی ان ای (DNA) صورت می گیرد که عوامل مختلفی از جمله وجود سموم موجود در غذا (الفا توکسین)، آلودگی هوا ، اشعه فرابنفش خورشید (UV) و عوامل ارثی باعث جهش ژنتیکی می شوند. این جهش ها ممکن است منجر به تقسیم و رشد خارج از کنترل سلول شود که اصطلاحا به آن سرطان یا کنسرگفته می شود.  حدود یک سوم مرگ و میر ناشی از سرطان به علت ۵ خطر عمده رفتاری و رژیم غذایی است: شاخص توده بدنی بالا، مصرف میوه و سبزی کم، عدم فعالیت فیزیکی، مصرف دخانیات و مصرف الکل. به طور مثال استفاده از دخانیات مهمترین عامل خطر برای سرطان است و باعث نزدیک به ۲۲٪ مرگ و میر های  ناشی از سرطان است.

انواع تومورها:

سرطان ها به دو نوع خوش و بدخیم تقسیم می شوند: 

تومور های خوش خیم:  به تومورهای گفته می شود که در محل یا بافت مبدا باقی بمانند و به جاهای دیگر بدن انتقال پیدا نمی کنند (متاستاز ندارند). رشد نسبتا آرومی دارند و نیاز به اقدام اورژانسی درمانی ندارد مگر به طور فیزیکی باعث مشکلاتی شوند . به عنوان مثال  یک توموربزرگ خوش خیم ریه می توانند تنفس را برای بیمار سخت کند و باید برداشته شود.

تومور های بد خیم (سرطان): تومورهای که تنها در محل تشکیل باقی نمی مانند و به بافت های دیگر هم انتقال پیدا می کنند (متاستاز دارند) و در بافت مقصد هم شروع به رشد و سرطانی شدن بافت مقصد می شوند. تومورهای بدخیم معمولا رشد سریعتری دارند و حتما نیاز به مداخله درمانی از جمله شیمی درمانی، رادیوتراپی و جراحی دارند. 

آمارهای جهانی سرطان :

سرطان دومین علت مرگ و میر جهانی است و مسئول مرگ و میر سالیانه ۶/۹میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ است. در جهان، حدود یکی از شش مرگ رخ داده ناشی از سرطان است. سالانه در ایران طبق آمار اعلامی وزارت بهداشت و درمان ۱۱۲هزار نفر مبتلای جدید به بیماران سرطانی اضافه می شود.

شایع ترین سرطان ها عبارتند از:

ریه (۰۹/۲ میلیون مورد)، پستان (۰۹/۲  میلیون مورد)، کولورکتال (۸۰/۱ میلیون مورد)، پروستات (۲۸/۱ میلیون مورد)، سرطان پوست (غیر ملانوم) (۰۴/۱ میلیون مورد)، معده (۰۳/۱ میلیون مورد).

روش های تشخیص سرطان:

روش های تشخیص بیماری سرطان عبارتنداز:  

تست های آزمایشگاهی

عکس برداری تشخیصی

آندوسکوپی

آزمایش های ژنتیک

نمونه برداری تومورها

سریع ترین راه تشخیص تومورها:

در این مقاله به یکی از جدیدترین و سریعترین روش تشخیص سرطان می پردازیم. در این روش  برای تشخیص زود هنگام و بررسی موثر بودن روند پاسخ به درمان سرطان ازجمله شیمی درمانی، رادیوتراپی و جراحی  از رادیو داروی ۱۸FDG و اسکن  هسته ای پت سی تی (PET/CT) استفاده می شود. 

آشنایی با رادیوداروها:

داروهای نشان دار رادیواکتیو که برای کاربردهای مختلف تشخیصی و درمانی  به مریض تزریق یا خورانده می‌شوند، به نام رادیو داروها معروف هستند. رادیوداروها تولید شده ای که که پرتوهای آلفا و بتا دارند برای درمان تومورها و رادیوداروهای که پرتوهای پوزیترون دارند برای تصویر برداری تشخیصی پزشکی هسته ای PET  مورد استفاده قرار می گیرند.

 رادیو داروی FDG:

رادیو داروی F-FDG 18 ( فلوئورودئوكسي گلوكز )یک مولکول  آنالوگ گلوکز متصل به رادیوایزوتوپ فلوئور (۱۸F) می باشد که یک محلول تزریقی محسوب می شود. رادیو ایزوتوپ ۱۸F توسط دستگاه شتاب دهنده هسته ای یا سیکلوترون از آب غنی شده تولید می شود. این رادیو دارو طول عمر نسبتا كوتاهي،  معادل حدود ۱۱۰ دقيقه دارد..

اساس عملکرد رادیوداروی ۱۸F-FDG:

با توجه به اینکه در مراحل اولیه و قبل از تغییرات ساختاری و اناتومیکی سلول های تومور،  با تغییراتی که در مصرف و متابولیسم گلوکز در این سلول ها اتفاق می افتد (مصرف گلوکز در سلول های توموری بیش از ۹۰ برابر بیشتر از سلول های سالم می باشد)، این رادیو دارو مشابه گلوکز تجمع بالایی در سلول های تومور دارد که  می تواند تشخیص زود هنگام  و درمان تومورها را فراهم می کند.

کاربرد رادیوداروی ۱۸F-FDG در پزشکی هسته ای  :

شناسایی تومورهای بدخیم در مراحل اولیه

شناسایی  تومورهای خوش خیم 

شناسایی نقاط متاستاز سرطان 

پیگیری پاسخ به درمان داروهای شیمی درمانی

بررسی عود مجدد تومورها بعد از جراح 

شایان ذکر است با راه اندازی اولین مرکز تولید رادیوداروها (سیکلوترون) جنوب کشور در بیمارستان کوثر شیراز، خدمات اسکن هسته ای پت سی تی  همه روزه به صورت شبانه روزی با پذیرش بالا در خدمت بیماران سرطانی می باشد.