نظری بر گاهان سروده ی زرتشت – الهام طالبی

گاهان به معنی سرودها، شامل ۱۷ فصل از ۷۲ فصل یسنا، سخنان زرتشت و کهن‌ترین اثر ادبی است که از ایرانیان به جای مانده است.
این اثر در نظمی هجایی سروده شده است. گاهان (به معنی سرودها)، شامل ۱۷ فصل از ۷۲ فصل یسنا، سخنان زرتشت و کهن‌ترین اثر ادبی است که از ایرانیان به جای مانده است.
این اثر در نظمی هجایی سروده شده است. گاهان جزئی از اوستاي كهن است (بخشی دیگر هپتنگ‌هائیتی/ هفت هات نام دارد).
۱۷ فصل گاهان را به پنج «گاه»، که هر یک شامل يك تا هفت هائيتي (هات) اسـت، تقسیم کرده‌اند.
این تقـسيم‌بنـدي بر اساس اوزان مختلف‌شان صورت گرفته است. گاه نخست «اهونودگاه» از هات ۲۸ تا هات۳۴ يـسنا، داراي پـاره‌هـای سه بيتي است و هر بيـت ۱۶ هجـا دارد:۷ هجـا در مـصراع اول و ۹ هجـا در مـصراع دوم. گـاه دوم «اُشتَودگاه» از هات ۴۳ تا هات ۴۶ از پاره‌هاي پنج بيتي تشكيل شده و هـر بيـت ده هجـا دارد :۴ هجا در مصراع اول و ۷ هجا در مصراع دوم.
گاه سوم تا پنجم به ترتیب «سـپنتمدگاه» و«وهوخـشَثرَگاه» و«وهيشتوایشت‌گاه» نیز به همین شکل تنظیم شده‌اند.(ابوالقاسمی، ۱۳۸۳: ۱۰-۹)
اوستاشناسان کوشیده‌اند با تکیه بر شواهد درون‌متنی و مقایسۀ آن با ریگ ودا فنون و شیوه‌های شعری این اثر سترگ را دریابند. اوستاشناسان برجسته‌ای چون گلدنر، هوفمان، هومباخ، اشمیت، شوارتز و هینتسه بیشتر به وجوه شعری گاهان پرداخته‌اند.
در دهه‌های اخیر به طور ویژه به موضوع تصنیف حلقه‌ای و ترتیب متقارن در ساختار سرودهای گاهان توجه شده است.
این تصنیف حلقه‌ای یکی از فنون شعری ادبیات شفاهی بوده که در اوستا ریشه عمیقی دارد.(Hintze, 2002:39)
به این گونه که سراینده می‌کوشد موضوع اصلی را در مرکز سرود قرار دهد و این به ترتیب با آرایش متقارن در دوایرالمتحد المرکز پیرامون یک نقطه دلالت می‌کند و به موجب آن نقطه برگشت از مرکز، هم با نقطه آغازی و هم با نقطه پایانی مطابقت می‌کند.
اشمیت به بررسی این ساختار با ترتیب متقارن در یسن ۴۷ پرداخت و با همین رویکرد در رساله‌ای مستقل، ساختار و معنای یسن ۳۳ را بررسی کرد.
شوارتس بر آن است که یسن‌های گاهان به پیروی از سنت شعر شفاهی ایران به صورت حلقوی سروده شده است.
از پژوهشگران دیگری که به گاهان از دیدگاه شعری توجه کرده است؛آلموت هینتسه است. او معتقد است که گاهان و یسنای هپتنگ‌هاءیتی از نظر الگوهای وزنی و عناصر بلاغي، میراث دار آن دسته از سنت های آیینی هستند که همانند آنها را نه تنها در وداها بلکه در دعاها و نیایش‌های آثار لاتینی متقدم و آثار اومبری نیایش های ایرلندی و سوگ سرودهای هیتی کهن نیز می توان یافت.
او همچنین شعر شفاهی شکل گرفته را بررسی کرده و تصنیف حلقوی آن را با ذکر نمونه‌های یسن ۲۸ و ۴۳ نشان داده است. به مساله سراینده گاهان پرداخته و از لحاظ اسلوب شعری و استفاده از صنعت شاعرانه التفات، آن را با ریگ ودا سنجیده است (آذرانداز و باقری، ۵:۱۳۹۳).
هینتسه در راستای نظریات این دو اوستاشناس با پیاده کردن الگوهای مدنظر در تصنیف حلقه‌ای توانست تصویر روشنی از صنعت شعری گاهان عرضه کند.
برآنیم تا در پرونده ای با عنوان «و آنگاه گاهان» به بررسی فنون شعری گاهان، این اثر ادبی سترگ و کهن ایرانیان، در سلسله یادداشت‌های هفتگی بپردازیم.

کتابنامه
ابوالقاسمی، محسن. ۱۳۸۳٫در ایران پیش از اسلام. تهران: سمت.
آذرانداز، عباس، و معصومه باقری.۱۳۹۳٫ شیوه های سخنوری در گاهان. مجله جستارهای ادبی ۱۸۷(۴): ۲۰-۱٫
Humbach, H. 1959. Die Gathas des Zarathustra. 2 vols, Indogermanische Bibliothek, Erste Reihe, Lehr- und Handbücher.Heidelberg: C. Winter.
Humbach, H. 1991. The Gathas of Zarathushtra, 2 parts, Heidelberg
Hintze, A. 2002. “On the Literary Structure of the Older Avesta.” BSOAS 65, pp. 31-51.
Schwartz, M. 2002[2006]. “How Zarathushtra Generated the Gathic Corpus: Inner textual and Intertextual Composition”. Bulletin of Asia Institute 16, pp.