ادبیات هر قوم و ملتی بیانگر فرهنگ و جهان‌بینی آن ملت نسبت به پدیده‌های هستی است. در حقیقت ادبیات ملت‌های مختلف، هویت اجتماعی، عقاید، فرهنگ و تاریخ آن قوم را منعکس می‌کند. در این میان شخصیت و سیمای زن همواره در آثار مختلف ادبی از گذشته تا به امروز نمودهای فراوانی داشته است.
نحوه‌ی تبلور و حضور زن در ادبیات ملل مختلف، مبتنی بر نحوه‌ی تفکر آن قوم در خصوص شخصیت و جایگاه زن بوده است.
از روزگاران کهن، آثار ادبی زیادی درباره شخصیت و جایگاه زنان به وجود آمده است که در اغلب این آثار سیمای زن به صورت معشوقه، ساقی، خنیاگر، جادوگر و … به تصویر کشیده شده است.
در حقیقت می‌توان گفت در این‌گونه آثار شخصت ، کارکرد ، و ارزشهای انسانی زن نادیده گرفته‌شده است که شاید یکی از دلایل آن وجود جامعه‌ی مردسالار و رواج عقاید نادرست درباره زنان بوده است؛
اما در مقابل آثاری ـ هر چند اندک ـ نیز وجود دارند که ارزشهای واقعی انسانی زنان را در نظر گرفته و آن‌ها را ستوده اند. یکی از آثاری که در آن زنان با منزلتی ارجمند و ستایش آمیز توصیف شده‌اند، کتاب الهی‌نامه عطار است.
در داستان‌های الهی‌نامه زنان از بهترین و ستایش‌آمیزترین موقعیت‌ها برخوردارند. به‌طورکلی می‌توان گفت عطار با نگاهی واقع‌گرایانه و تا حد امکان بدون تعصب جنسیتی، به زن به عنوانی موجودی که از حرمت و منزلت خاصی برخوردار است، نگریسته و آن را بازنمایی کرده است.
اگرچه غالب حکایت‌های این منظومه، نشانگر دوران پدرسالاری است، اما او مانند اسلاف خود به زنان اهانت نکرده و آنان را تحقیر ننموده است،
در حقیقت به نظر می‌رسد که در میان شاعران و نویسندگان سنتی زبان فارسی، دیدگاه های عطار درباره زن، دیدگاه متعادل‌تری نسبت به گذشتگان است، زیرا او در غالب حکایت‌هایش در این منظومه از آزادی، سربلندی و عزت‌نفس زنان سخن گفته است.
در حالی که در اغلب منظومه‌های عاشقانه و عارفانه فارسی، تصویری که از سیمای زن ارائه می‌شود، تصویری است غنی از زیبایی اغراق‌آمیز و باورنکردنی که موجب انحراف مرد از جاده راستی و درستی می شود؛ اما در میان منظومه‌های عاشقانه و عارفانه منظومه‌ی الهی‌نامه عطار جزء آثاری است که در آن شخصیت زنان به‌گونه‌ای دیگر برساخت شده است. خردورزی، وفاداری و حقیقت‌بینی، جزء صفات بارز زنان در این اثر ماندگار فارسی است و غیر از موارد یادشده یکی از صورت‌های فراگیر حضور زن، انعکاس بی‌نظیر شخصیت او در قالب عاشق است.
در حقیقت باید گفت الهی‌نامه منظومه‌ای است مستقل در باب عشق که زنان در رأس آن قرار دارند.
اساساً این منظومه سراسر وصف حالات و آثار عشق و درد است با این تفاوت که ابتکار عمل در عشق، تنها به مردان اختصاص ندارند بلکه این زنان هستند که نقشی فعال درروند شکل‌گیری عشق ایفا می‌کنند که البته این موضوع دیدگاه‌های متفاوتی را نسبت به موقعیت آنان مطرح می‌کند.
مختصری از زندگینامه‌ی عطار و منظومه‌ی الهی‌نامه
فریدالدین ابو حامد محمد عطّار نیشابوری یکی از عارفان و شاعران پرآوازۀ ادبیات فارسی در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم است. او در سال ۵۱۳ هجری مطابق با ۱۱۱۹ میلادی در نیشابور متولد شد.
نام او محمد، لقبش فرید الدّین و کنیه‌اش ابو حامد است و در شعرهایش بیشتر عطّار و گاهی نیز فرید تخلص کرده است.
نام پدر عطّار ابراهیم (با کنیه‌ی ابوبکر) و نام مادرش رابعه بود. او که داروسازی را از شیخ مجدالدین بغدادی فراگرفته بود، به شغل عطاری و درمان بیماران می‌پرداخت. در خصوص پشت پا زدن عطار به دنیا و زهد، گوشه‌گیری‌اش حکایات زیادی گفته‌شده است، اما می‌رسد که عطار از اواسط عمر خود، مرید شیخ رکن‌الدین اکاف نیشابوری شده و تا پایان عمر (حدود ۷۰ سال) با بسیاری از عارفان زمان خویش هم‌صحبت گشته و به گردآوری حکایات صوفیه و اهل سلوک پرداخته است؛
و بنا بر روایتی وی بیش از ۱۸۰ اثر مختلف به جای گذاشته که حدود ۴۰ اثر به شعر و مابقی به نثر است.
گفته‌شده است عطار در سال ۶۱۸ یا ۶۱۹ و یا ۶۲۶ در حمله مغولان، به شهادت رسید. وی یکی از پرکارترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به نظر عارفان درزمینه عرفان از مرتبه‌ای والا برخوردار بوده است. (احمدی،۱۳۷۶: ۴). کتاب «الهی‌نامه» ی عطار یکی از آثار بی‌نظیر و زیبای ادبیات فارسی است که متأسفانه به‌اندازه‌ی آثار دیگرِ این شاعر گران‌قدر، از شهرت چندانی برخوردار نیست.
معجزه عطار در این اثر و سایر آثارش، زبان ساده و شیوای اوست.
عطار عمیق‌ترین مسائل عرفانی را با ساده‌ترین زبان بیان می‌کند.
این منظومه سرشار از داستان‌های دلکش کوتاه و بلند است که همگی به اتفاق در یک داستان اصلی گنجانده‌شده‌اند.
عطار داستان بلند خود را این‌گونه آغاز می‌کند:
خلیفه‌ای شش پسر داشت که همگی آنان تمام علوم زمان خویش را فراگرفته بودند اما هر یک آرزویی در سر و سودایی در دل می‌پروراند. روزی پدر آنان را نزد خود فرامی‌خواند تا هر یک خواسته‌های خود را بیان کنند تا راه کامیابی را به هر یک نشان دهد.
درواقع شش فصل کتاب ذکر آرزوی هر یک از پسران و پاسخ پدر به آنان است و در خلال این گفت‌وشنودها و در طول بیست‌ودو مقاله، اهم مطالب عرفانی، اجتماعی، اخلاقی و داستان‌های عاشقانه با زبانی لطیف نقل‌شده است.
ارسال دیدگاه