شگفتی های گیاهان دارویی کم یاب در چهارمحال بختیاری – تامیلا گرامی

شگفتی های گیاهان دارویی کم یاب در چهارمحال بختیاری

امروزه تمایل مردم به استفاده از منابع طبیعی مانند گیاهان دارویی برای درمان مشکلات جسمی و روانی سبب افزایش توجه به گردشگری درمانی شده است که در حال حاضر از رو به رشد ترین بخشهای صنعت گردشگری است. گردشگری گیاهان دارویی با تاکید بر طب سنتی یکی از شاخه های گردشگری درمانی است. هم پیوند کردن گردشگری و علوم گیاهان دارویی میتواند استراتژی باشد برای احیا و حفظ طب سنتی که یکی از مؤلفه های ناملموس فرهنگی ایران است کمک شایانی داشته باشد.
در ایران گیاهان راهی برای احیا و حفظ طب سنتی که یکی از مؤلفه های ناملموس فرهنگی مشرق زمین به ویژه ایران است مد نظر می باشد. طب سنتی در ایران تاریخ طولانی دارد و بسیاری از پزشکان در طول تاریخ همچون ابوعلی سینا و رازی کتابهایی مانند قانون، فی الطب و الحاوی را در زمینه طب سنتی گیاهان داروی نوشته اند و از قرن ۱۳تا۱۸ میلادی از کتابهای مرجع طب در مغرب زمین بوده است.
استان چهارمحال و بختیاری، استانی کوهستانی در فلات مرکزی ایران است که در بخش مرکزی رشته‌کوه زاگرس قرار گرفته است. این استان از مرتفع‌ترین استان های ایران است و ۱۶ قله با ارتفاع بیش از ۳۵۰۰ متر دارد و با میانگین ارتفاع بیش از ۲۱۰۰ متر به «بام ایران» مشهور است. ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی این استان، مانند نوع خاک، بارش‌ قابل توجه، دمای هوا و مکان جغرافیایی ارتفاعات، شرایطی را پدید آورده‌اند که این استان به عنوان یکی از مهم‌ترین رویش‌گاه‌های گیاهان دارویی در کشور شناخته می‌شود. و از آنجا که استان چهارمحال و بختیاری مرتفع‌ترین استان ایران است و آب‌و‌هوای کوهستانی دارد از نظر پوشش گیاهی و به دنبال آن داروهای گیاهی بسیار غنی است. از روزگاران گذشته نیز در این استان مردم محلی در روستاها، بختیاریها و کوچنشینان از طریق روشهای طب سنتی و با بهره گیری از گیاهان دارویی مرتعی برای درمان بیماریها و به عنوان طعم دهنده استفاده میکردند.
این استان یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی کشور به شمار می‌رود. بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که از این تعداد در حدود ۲ هزار گونه جنبه دارویی دارد. به گفته «ولی‌الله مظفریان» محقق گیاه‌شناسی ایران “چهارمحال و بختیاری مهمترین رویشگاه گیاهان منحصربه فرد در کشور است و از یک هزار و ۶۵۰ گونه گیاهان شناسایی شده در کشور، تعداد قابل توجهی از آن در انحصار این استان قرار دارد.

نمونه های گیاهان دارویی معروف این منطقه:

زرین گیاه

این گیاه که با نام‌های «آهوان»، «زرابی» و «زرنگیا» نیز شناخته می‌شود، بومی مناطق مرتفع و سردسیر است و معمولا در ارتفاعات سنگلاخی رشد می‌کند. ارتفاع ساقه‌های نیمه‌چوبی و پرتعداد آن بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر است. برگ‌های بیضی‌شکل و کنگره‌دار آن با دمبرگ به ساقه متصل شده‌اند و گل‌های سفید یا سفید مایل به زرد دارند
قسمت قابل استفاده‌ی این گیاه، برگ‌های آن است که علاوه بر خواص دارویی از خشک‌شده‌ی آن به عنوان ادویه در غذاهای گوشتی و همچنین معطر کردن دوغ استفاده می‌شود. این برگ‌ها که طبیعت گرم دارند، حافظه و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند و چربی خون را کاهش می‌دهند، تسکین‌دهنده و آرامبخش هستند، سرگیجه و دردهای روماتیسمی را درمان می‌کنند و خاصیت ضدسرطانی دارند. مصرف عرق زرین‌گیاه به شکل شربت بعد از وعده‌های غذایی برای افراد مبتلا به بیماری ام ‌اس بسیار مفید است

گیاه کاردین

گیاهی از خانواده‌ی گل شیپوریان است که با نام «علف خرس» نیز شناخته می‌شود. برگ‌های پهن، نوک‌تیز و براق این گیاه، دمبرگ‌هایی بلند و رگبرگ‌هایی مشخص دارند و قبل از رویش گل از بین می‌روند. گل کاردین که به رنگ سبزه تیره است در ماه سوم بهار می‌شکفد. قسمت قابل استفاده‌ی گیاه کاردین، برگ‌های تند مزه‌ی آن هستند که به صورت پخته در تهیه‌ی نوعی آش استفاده می‌شوند. این آش که در مناطق رویش کاردین جزو غذاهای بسیار مرسوم است، به روش‌های مختلفی تهیه می‌شود. این گیاه ضدعفونی‌کننده است و آش آن از غذاهای مناسب برای افراد سرماخورده به شمار می‌رود. این برگ‌ها بادشکن هستند، دل‌درد و سردرد را تسکین می‌دهند و با تصفیه‌ی خون نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی دارند، عوارض دیابت را درمان می‌کنند و خطر ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهند.

گیاه بیلهر

این گیاه که با نام «کندل کوهی» نیز شناخته می‌شود، گیاهی است از خانواده‌ی چتریان که بومی ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر است. از این گیاه در مناطق نزدیک به رویش‌گاهش به عنوان سبزی خوراکی استفاده می‌کنند. برگ‌ها و ساقه‌های جوان آن به شکل پخته مصرف غذایی دارند و از خام آنها در تهیه‌ی ترشی استفاده می‌شود. در برخی مناطق، بخارپز شده‌ی این سبزی را با ماست مخلوط کرده و به عنوان چاشنی همراه غذا مصرف می‌کنند. این سبزی کوهی، علاوه بر کاهش فشار خون، میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید خون را نیز کاهش می‌دهد. خواص آنتی‌اکسیدانی دارد و از کبد در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند.

گیاه کاجیره

از گیاهان بومی ایران است که با نام گلرنگ نیز شناخته می‌شود و ارتفاع آن بیش از نیم متر است. گل‌های کاجیره حاوی ماده‌ای رنگی هستند که رنگ قرمز زیبایی را به وجود می‌آورند. این گل‌ها علاوه بر کاربردشان در رنگرزی برای رنگین کردن کلوچه‌های محلی و در برخی مناطق به جای زعفران برای رنگین کردن برنج استفاده می‌شوند. گل کاجیره طبع گرم و خشک دارد، اعصاب را تقویت می‌کند و تسکین‌دهنده و آرامبخش است، التهابات را درمان می‌کند و ضدیبوست است. دانه‌های سفیدرنگ کاجیره سرشار از ویتامین E، پروتئین و اسیدهای چرب غیراشباع هستند و از آنها روغن خوراکی پرخاصیتی گرفته می‌شود. مصرف این روغن علاوه بر کاهش کلسترول مضر خون، خطر ابتلا به تصلب شرایین را به میزان زیادی کاهش می‌دهد. روغن کاجیره در میان انواع روغن‌های خوراکی برای کسانی که مشکلات قلبی عروقی دارند، بهترین گزینه است. استعمال خارجی این روغن، درد آرتروز و روماتیسم را تسکین می‌دهد.

گیاه جاشیر

گیاهی از خانواده‌ی چتریان است که در ارتفاعات رشد می‌کند. ارتفاع ساقه‌های استوانه‌ای آن که پوشیده از تارهای پنبه‌ای سفید هستند و به گل‌های زردرنگ ختم می‌شوند به یک متر هم می‌رسند. برگ‌های این گیاه که بسیار شبیه به برگ شوید هستند، به عنوان سبزی خوراکی مصرف می‌شوند. از تازه‌ی آنها در تهیه‌ی سالاد و ترشی و پخت غذا استفاده می‌کنند و خشک شده‌ی آنها ادویه‌ای مناسب برای ماست و دوغ است. همچنین اسانس این برگ‌ها به دلیل داشتن ترکیبات ضدمیکروبی در صنایع دارویی و بهداشتی کاربرد دارد. از گیاه جاشیر صمغی گرفته می‌شود که در مقابل هوا سفت می‌شود و قرمز تیره است. این صمغ که طعم و بوی مطبوعی ندارد به جوشیر معروف است و طبیعت گرم و خشک دارد. خواص دارویی جاشیر مربوط به برگ و صمغ آن است. هر دو خواص یکسانی دارند ولی مصرف صمغ آن تاثیر بیشتر و بهتری دارد. جوشیر ادرارآور است، انسداد مجاری ادراری را رفع می‌کند و برای بیماران کلیوی بسیار مفید است، سنگ کلیه و مثانه را خرد می‌کند، تقطیرالبول را درمان می‌کند، ورم طحال را از بین می‌برد و دفع‌کننده‌ی سموم از بدن است. این صمغ دارویی، سیستم عصبی را تقویت می‌کند و در درمان بیماری‌های اعصاب مانند فلج، صرع و رعشه و مداوای سیاتیک مفید است. این صمغ به عنوان مسکن نیز استفاده می‌شود.

منابع:
قهفرخی، سید زهره آزاده ، و قهفرخی،سید فاطمه آزاده . (۱۳۹۹). گیاهان دارویی خودرو در استان چهارمحال و بختیاری و نقش آنها در توسعه گردشگری گیاهان دارویی و اشتغالزایی جوانان ؛ نشریه علمی تخصصی شباک ، سال ششم شماره۶