مسجد سلیمان،خاستگاه ورزش مدرن “شنا” پژوهشی نو در شناسایی زمان و مکان شکل گیری ورزش مدرن”شنا”در ایران و خاورمیانه( فرشید خدادادیان-آرام عیدی پور)
مسجد سلیمان،خاستگاه ورزش مدرن “شنا”
پژوهشی نو در شناسایی زمان و مکان شکل گیری ورزش مدرن”شنا”در ایران و خاورمیانه
آرام عیدی پور فرشید خدادادیان
ورزش، در تعریف نوین آن، در حقیقت کنش و رفتار کهن فردی یا اجتماعی بشر بواسطه نیاز او بوده و همان است که در ریشه های باستانی برخی ورزش ها می توان مورد مداقه قرارداد. بدین ترتیب است که فعالیت هایی همچون؛ اسب سواری،شنا،تیراندازی و… که در روزگار کهن ضرورت زیست بشری بوده، در دوران متاخر به ورزش های مدرن و جدیدی، طبیعتا با قوانین، اصول و مقرراتی متفاوت، تبدیل شده اند.
موضوع این مقاله از میان این موارد متعدد؛”شنا”در تعریف جدید و”مدرن”آن است و تلاش شده تاریخ و مکان دقیق شکل گیری مدرن این فعالیت کهن و باستانی بشر در ایران و به تحلیلی که ارائه خواهد شد، در منطقه ی خاورمیانه مستند نگاری و تبیین شود.
بیان مسئله؛
معمولا در متون فارسی مکتوب و همچنین پایگاه های اینترنتی، پیشینه ی ورزش شنا در ایران با جملاتی کم و بیش به این مضمون معرفی شده که؛ << ورزش شنا، البته به صورت مدرن آن، در ایران دارای قدمت زیادی نیست و در طی سالیان فعالیت این رشته ورزشی شناگران ایران به افتخار چندانی در عرصه مسابقات آسیایی و جهانی دست نیافته اند.در گذشته مکان هایی شبیه استخر سرپوشیده در حمام ها می ساختند به نام چاله حوض. طول این چاله حوض ها که حداکثر از ۱۰متر تجاوز نمی کرد، برای شنا کردن و آب بازی بود. در اطراف چاله حوض ها، سکوهایی به ارتفاع ۲ تا ۳متر وجود داشت که از بالای آن به درون آب می پریدند و عملیاتی مانند پشتک و وارو انجام می دادند.روشنایی چاله حوض ها از سوراخ کوچکی که در سقف بود، تأمین می شد.در این گونه آبگیرهای غیر بهداشتی، هیچ گونه مقرراتی وجود نداشت و هر کس می توانست قبل از استحمام یا پس از آن وارد چاله حوض شود و به آب بازی و شنا بپردازد. تا سال۱۳۱۴ که در باغ فردوس شمیران و منظریه استخر احداث گردید، جز در اردوگاه نظامی اقدسیه تهران استخری وجود نداشت.از سال۱۳۱۴ و در استخر منظریه تهران، ورزش شنا به شکل اصولی تمرین داده می شد.اولین استخر شنای ۵۰متری تهران در سال۱۳۱۹ در ورزشگاه امجدیه(شهید شیرودی) احداث گردید.فدراسیون شنا در سال۱۳۳۵ تأسیس شد و نصرت اله شاهمیر به عنوان اولین رئیس فدراسیون منصوب گردید.>> (1)
مقطع زمان مشترکی که در تمامی این متون و یادداشت ها بیان می شود؛ سال۱۳۱۴ (۱۹۳۵میلادی) و البته در چند مورد معدود ۱۳۱۲خورشیدی (۱۹۳۳میلادی) است، اما در پژوهش انجام شده پیش رو به مستنداتی دست یافته ایم که این پیشینه و زمان آغازین را حداقل به یک دهه قبل و مدرنیزاسیون هم زمان با اکتشاف نفت در جنوب غرب ایران و شهرستان مسجد سلیمان،نخستین شرکت-شهر نفتی ایران و خاورمیانه، عقب می برد!
پیشینه ی تحقیق در مورد نفت و مدرنیزاسیون
دوران مظفرالدین شاه قاجار، دو رویداد مهم کشور ایران و به تبع آن منطقه ی خاورمیانه را تحت تاثیر قرارداد؛ نخست، امضای فرمان مشروطیت و جنبش اجتماعی موسوم به انقلاب مشروطه و دوم، امضای قرارداد واگذاری اکتشاف نفت به بک تبعه ی بریتانیا.دو امضای تاثیرگذاری که گرچه مظفرالدین شاه آنقدر زنده نماند تا نتیجه آن را ببیند، اما تاثیرات شگرف این دو رویداد طی یک قرن اخیر ایران و تا امروز ادامه دارد.
اکتشاف نفت در ایران که در سال۱۲۸۷خورشیدی برابر با ۱۹۰۸میلادی، با فوران نفت از چاه شماره یک مسجد سلیمان امروز که آن روزگار”میدان نفتون”نامیده می شد، طلیعه آغاز مدرنیزاسیون نفتی در ایران و خاورمیانه بود و به ایجاد شرکت-شهری مدرن در دل منطقه ای سنت زده و متروک در جنوب غرب ایران منجر شد که در فاصله ی یک دهه، مظاهر و مناظری مدرن و صنعتی را در خود به نمایش گذاشت.
به مرور کل منطقه ای که امروز خوزستان می نامیم نیز متاثر از چنین رویداد مهمی به مقصدی برای اقوام و افراد مختلف تبدیل و در شرکت-شهرهای نفتی آن که پس از مسجد سلیمان در هفتکل و آبادان و به مرور دیگر مناطق این استان ایجاد شدند، صلح، دوستی و هم زیستی مسالمت آمیز اقوام به بارزترین نماد زیست بشری در این استان نفت خیز ایران تبدیل شد(۲)
چنانچه می دانیم، صنعتی شدن، نه تنها در این منطقه از خاورمیانه، بلکه در سراسر جهان، همانگونه که”گیدنز”به درستی گفته است؛ <<در نتیجه انقلاب صنعتی، که در قرن هجدهم آغاز گردید، نخست در انگلستان پدید آمد و انقلاب صنعتی در واقع نامی است که به اختصار به مجموعه پیچیده ای از تغییرات تکنولوژیکی اطلاق گردیده که وسایل کسب معیشت مردم را تحت تاثیر قرار داده اند.>> (3) یکی از شکل های این تغییرات تکنولوژیک، ایجاد کلونی های جمعیتی در مناطقی بود که تا پیش از آن سابقه ی شهرنشینی به مفهوم واقعی آن را نداشتند.
بطور طبیعی و همانگونه که دیگر جامعه شناس شهیر”ریمون آرون”بیان نموده؛ <<تولید صنعتی، مستلزم تمرکز دادن کارگران در کارخانه ها و حومه هاست، پس پدیده ی اجتماعی جدیدی ظهور می کند که عبارت است از وجود توده های کارگری>> (4)
مدرنیزاسیون ایرانی در جنوب غرب ایران و شرکت-شهری که نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه در آن به بهره برداری رسید در عین حال ویژگی های خاص خود را نیز داشت.با وجود اینکه صنعت مدرن،معماری مدرن و مظاهر مدرن را به دنبال داشت، اما باید به تفاوت های ناشی از “جغرافیای فرهنگی” منطقه نیز توجه داشته باشیم.
رابطه ی عمیقی بین معماری مدرن اروپا و تمدن صنعتی به چشم می خورد و همان طور که صنعت مدرن، تولید اشیای مورد استفاده را به تعدادی که برای همه مردم قابل استفاده باشد ممکن کرده، معماری مدرن نیز موظف شد بر خلاف گذشته که همه چیز بر پایه ی طبقات مختلف اجتماعی استوار بود، موقعیت های فرهنگی و اجتماعی مناسبی را به به تساوی به تمام افراد بشر فراهم سازد.(در عین حال باید دانست)مدرنیسم در ایران اصولا به صورتی که در اروپا چهره کرد، نبود و بدین ترتیب اساسا مدرنیسمی در ایران ایجاد نشد، بلکه تحولی در روش زندگی معدودی از افراد جامعه پیش آمد که بر نمود معماری و دیگر نمودهای زیست ایشان نیز تاثیر گذاشت.(۵) اگر عده ای معدود در شرکت-شهرهای نفتی ایران و پیش از همه در مسجد سلیمان، این مظاهر جدید را تجربه و در عین حال با رویدادهای جدیدی همچون ورزش های مدرن، حتی در حد بیننده، با فعالیت اروپایی های حاضر در محل آشنا می شدند، هم زمان در دیگر نقاط ایران و حتی پایتخت از این مظاهر مدرن خبری نبود و اینگونه بود که ساخت و ساز ابنیه و تاسیسات و باشگاه های تفریحی و ورزشی در نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه، نقطه آغاز و خاستگاه تاریخی این موارد در ایران و منظقه شد.
بنای اولیه ی شهر، با ایجاد چند ساختمان و یک کمپ اکتشافی اتفاق افتاد.بدین ترتیب که متصدیان و کاشفین معادن نفتی جنوب ایران در آنجا چند ساختمان ساخته و شروع به حفر چاه شماره یک در زمینی که طلای سیاه در زیر آن خفته بود، نمودند.(۶)بدیهی است که در این مقطع زمانی، ضرورت ها، تعیین کننده ی تقدم و تاخر تامین نیازها بوده اند و ساخت “استخر” در آغاز جزو اولویت های کاری کاشفان نبوده، گو اینکه ساخت بنای اداره ی مرکزی کمپانی نفت انگلیس و ایرانAIOC در مسجد سلیمان بعد از سال۱۹۰۸ آغاز شده و منظره ی عمومی مسجد سلیمان در آن سال، یعنی ۱۲۸۷خورشیدی نشان دهنده ی چادرهای اسکان کارکنان است.(۷) اما بنا به گزارش شاهدان عینی و همچنین اخبار و گزارش ها و مستنداتی که در ادامه مرور خواهیم کرد، انجام فعالیت های ورزشی با استفاده از امکانات محیط جغرافیایی همچون کوه تپه ها، زمین های مساعد برای ورزش های گروهی و همچنین رودخانه ی فصلی محلی موسوم به”تمبی”برای ورزش های آبی، به مرور و در کمتر از یک دهه فعالیت کمپانی نفت در مسجد سلیمان و به فاصله کمی پس از آن در”هفتکل”، “لالی” و آبادان که نخستین پالایشگاه نفت ایران و خاورمیانه در آنجا بنا نهاده گردید، آغاز شد.
به مرور و با شکل گیری طبقات کارکنان شامل، مدیران ارشد، کارمندان و کارگران، مشارکت در این فعالیت های ورزشی تفریحی نیز تفکیک داده شد.در حقیقت فضای تفریح و فراغت در مسجد سلیمان،هفتکل و آبادان از لحاظ قشری و طبقاتی تفکیک شده بود.در مسجد سلیمان کارمندان ارشد از باشگاه مرکزی و باشگاه نفتک، کارمندان جزء از باشگاه ایران و کارگران از باشگاه کارگری واقع در نفتون،کلگه، بی بی یان، تمبی و دیگر باشگاه های کارگری استفاده می کردند.(۸)
تقریبا همه ی باشگاه ها از تاسیسات مشابهی مثل سینما، رستوران، کافه تریا استخر، میز پینگ پنگ، بینگو، میز بیلیارد و غیره برخوردار بودند، ولی تفاوت در کیفیت ارائه خدمات و امکانات و مهمتر از آن در شان و حیثیت متفاوت عضویت در هر باشگاه و جایگاه اجتماعی و منزلت نمادین اعضای آن بود.(۹) و نکته در اینجاست که پیشینه ی این خدمات و مشخصا انجام ورزش های آبی همچون شنا، بسیار قبل تر از تاریخ ارائه شده در متن رایج منتشر شده برای معرفی پیشینه ی ورزش شنا در ایران است.
در دیگر مآخذ و کتاب های منتشر شده در مورد پیشینه ی تاریخی نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه و فعالیت های ورزشی در آن، با اطلاعات تکمیلی بیشتری روبرو می شویم.در جایی می خوانیم؛ بیمارستان مسجد سلیمان در سال۱۲۹۳ احداث و راه اندازی شد. فروشگاه ها، مهمانسراها، باشگاه ها، سینماهای متعدد، چندین استخر شنا، زمین ورزش های گوناگون در مسجدسلیمان و آبادان شکل گرفت.(۱۰)
در همین کتاب، جدولی منتشر شده که تعداد استخرهای ساخته شده بعد از جنگ جهانی دوم در مناطق نفت خیز جنوب ایران را ۲۱استخر عنوان می نماید.(جدول شماره یک)
مآخذی دیگر به این اشاره دارد که مسجد سلیمان، مهد ورزش ایران است و استخرهای شنای پانسیون خیام، پانسیون رازی و اسکاچ کرسنت در این شهر ایجاد شده بودند.(۱۱) و اینکه؛ مسجد سلیمان در شنا و شیرجه سالها از تیم های رده بالای کشور بود که در این رشته ورزشکارانی در تیم های ملی داشت.(۱۲)مسجد سلیمان تا مدتها گوی سبقت را از سایر شهرها می ربود، بطوریکه در سال های نه چندان دور، قهرمانی این شهر در مسابقات قهرمان کشوری شنا، تیتر جلد مجله ی کیهان ورشی شد.(۱۳)
شاهدان عینی
در میان تیتر قبلی این مقاله ی پژوهشی، ضمن بر شمردن ویژگی های فعالیت های نفتی در جنوب غرب ایران و بروز و ظهور مظاهر مدرن از جمله تاسیسات و ابینه ی مدرن در نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه، به برخی کتاب ها و مآخذ تاریخی استناد شد که جز یکی دو مورد، عموما توسط پژوهشگرانی تهیه شده اند که تعلق خاطر و البته دلبستگی به شهر مذکور داشته اند.علیرغم تایید و تاکید نویسندگان این مقاله بر صحت مطالب ارائه شده و درستی مطالب و متون کتاب های تهیه شده، ممکن است برای خواننده این ذهنیت پیش آید که متاثر از همان تعلق خاطر و دلبستگی مولفان، در مواردی”اغراق” یا مواردی بر آنچه رخ داده افزوده شده باشد!
در ادامه ی این پژوهش و در دو میان تیتر؛ “شاهدان عینی” و “اسناد و گزارش های تاریخی” درستی و صحت اطلاعات ارائه شده را با دو بخش دیگر مطابقت و بررسی مجدد خواهیم نمود.از میان افرادی که در دهه ی نخست فعالیت صنعت نفت در مسجد سلیمان، از این منطقه بازدید و گزارش های خود را مکتوب نموده اند، سه نفر را برگزیده ایم؛”سر آرنولد ویلسون”،افسر همراه گروه کاشفان نفت،”ویتا سکویل وست” نویسنده ی شهیر انگلیسی و”جان ویلیامسون” که گزارشی دقیق از مشاهدات خود برجای گذاشته است.
سر آرنولد ویلسون، افسر مامور به جنوب غرب ایران در زمان فعالیت های اکتشافی، همزمان با فعالیت اکتشافی در این منطقه حضور داشته و گزارشی دست اول از شکل گیری صنعت نفت و مظاهر مدرن زیست صنعتی به ما ارائه می دهد.او در خاطرات خود به این نکته اشاره می کند که در نخستین سال های فعالیت های نفتی،شاهد تغییرات سریع در بخش خدمات و توسعه صنعتی و شهری بوده و می نویسد؛پانزدهم ژوئن سال۱۹۱۰ برابر با مرداد۱۲۸۹ه ش بعد از یک سال غیبت برای بازدید به چاههای نفت مسجد سلیمان سر زدم.البته در این سفر ۹۰کیلومتر اول را با خودرو طی کردم و ۴۵کیلومتر بعدی را بر پشت اسب تاختم.تغییرات طی یک سال حتی برای من حیرت انگیز بود.لوله ۸اینجی روی زمین به طرف اهواز ادامه یافته بود.جاده های ماشین رو در دست احداث و جاده گاری رو به خوبی مرمت و پهن شده بود.خانه های جدید سنگی،کارگاه ها ساخته شده و سکوهای جدید حفاری در حال نصب بودند.در آن جا همه به سختی مشغول کار بودند.
به همین دلیل کسی ناراضی به نظر نمی رسید.دوستم دکتر یانگ حالا دارای بیمارستانی مجهز با چندین دستیار شده بود.(۱۴)این اقدامات بدون شک مقدمات تغییرات بیشتر و ساخت ابنیه و تاسیسات مدرن از جمله استخرهای شنا بود.اقداماتی که بطور طبیعی چندسالی طول کشیده و در گزارش های افراد بعدی، شاهد اشاره به آن هستیم.
خانم”ویتا سکویل وست”، از جمله اروپائیانی بود که در دهه ی دوم فعالیت صنعت نفت در ایران موفق شد از مرکز این فعالیت ها در مسجد سلیمان که آن هنگام”میدان نفتون”نامیده می شد، دیدن کند.وی پس از بازگشت، مشاهدات خود را در قالب کتابی در سال ۱۹۲۸ میلادی به چاپ رسانید.او در توصیف دیده هایش در میدان نفتون آورده است؛”چرخ های ماشین ناگهان به نرمی بر سطحی هموار و طراز اول به گردش در آمد.آیا این یکی از شاهراه های انگلستان است.این راه به کجا منتهی می شود؟یورک؟ کمبریج؟ نه احتمالا به شفیلد می رود.به دود نگاه کن…”(۱۵)مشهود است که در دهه ی دوم فعالیت صنعت نفت در ایران رونق اقتصادی و مدنیت نوین صنعتی موجود در میدان نفتون(مسجد سلیمان) برای نگارنده بسیار جالب بوده است.او در این رابطه با بیانی که تعجب در آن موج می زند از بقالی هایی یاد می کند که بر پیشخوان آنها کنسروها و بطری های شناخته شده دیده می شد.
همچنین از مدارسی یاد می کند که برای کودکان ساخته شده بود.سالن های خنک و بیمارستانهای منظم زمین های ورزشی، استخرها و باشگاه ها و زمین های تنیس که زنان با لباس های تابستانی و مردان با لباس فلانل سفید در آنها بازی می کردند…. همچنین رفت و آمد خودرو ها را که پلیس هایی با شلوارهای کتانی سفید اداره می کردند.اتوبوس هایی که در حرکت بودند و جاده های آسفالته سیاه در بین خانه های یک طبقه سفید رنگ پیچ می خوردند و بالا و پایین می رفتند، از دیگر نکاتی بوده که “سکویل وست” را مجذوب خود کرده بود.(۱۶)
“جان ویلیامسون”هم در سال۱۹۲۶ از مسجدسلیمان(مناطق) و دیگر شهرهای نفتی تا آن روز ایجاد شده در خوزستان بازدید و در مورد خدمات رفاهی در مناطق با اشاره به وجود استخرهای شنا اشاره می کند که؛جمعا حدود ۱۰۰۰اروپایی در کمپانی نفت کار می کنند که ۳۵۰ نفر آنها در مسجد سلیمان، ۵۰۰نفر در آبادان تعداد ۷۰نفر در اهواز و گروه های کوچکتر آنها در جاهای دورافتاده در ایستگاه های پمپاژ و مناطق بیابانی هستند.او همچنین اشاره می کند که در آبادان، اهواز و مناطق(مسجدسلیمان) باشگاه هایی وجود دارد.جادار، خوش ساخت و با چنین امکاناتی به عنوان سالن، اتاق بیلارد، اتاق کارت، اتاق مطالعه و معمولاً نیز سالن رقص مجهز صحنه و رختکن برای اجرای تئاتر.منظور ویلیامسون از اروپائیان در گزارش، بیشتر انگلیسی ها هستند.او همچنین اشاره می کند که در مسجد سلیمان مسابقات اسب دوانی هرسال ۳ یا ۴ مرتبه برگزار می شود.استخرهای شنا از سال های قبل در مسجد سلیمان ساخته شده و در آبادان نیز(در آن مقطع زمانی)در دست ساختمان است.او همچنین می افزاید؛در مسجدسلیمان هشت باشگاه برای تفریح و تجمع کارکنان اروپایی و ایرانی ساخته شده است که در ساخت، راحتی، تجهیزات استخر، نمایش سینماتوگراف کنسرت کنفرانس و غیره با بهترین باشگاه های لندن که برای همین منظور ساخته شده اتد برابری می کند. (۱۷)
در مجموع گزارش های این شاهدان عینی تبیین کننده ی این نکته مهم هست که پیشینه ی ورزش شنا در شکل مدرن آن در ایران بسیار قبل تر از تاریخ اشاره شده در متون منتشر شده تا امروز است.ممکن است برخی این شبهه را وارد کنند که این اشارات به استفاده مظاهر مدرن و همچنین انجام فعالیت های ورزشی مدرن، توسط غیر ایرانی ها در بخشی از خاک ایران اشاره دارد،اما کدام ورزش مدرن را سراغ دارید که در گام نخست با دیدن و به مرور تمرین کردن و تکرار کردن توسط ایرانیان شکل نگرفته باشد؟،گو اینکه پیش بینی استفاده از این امکانات حتی بصورت غیر رسمی و فراتر از آن، غیر معمول توسط ایرانیان حاضر در شرکت-شهرهای نفتی و مشخصا مسجد سلیمان چندان تصور بعید و غیر قابل پیش بینی نیست.آن هم از سوی جمعیت غالبا بختیاری که در مسجد سلیمان حضور داشته و آشنایی این قوم کوچ رو با رودخانه کارون و شناگری، بعنوان یک رفتار ملزوم در عبور از رودخانه کارون و همچنین ساخت قایق با فناوری بومی قبلا نیز گزارش شده و مشخصا در این زمینه می توان به فیلم مستند”علف”ساخته ی”مریان سی کوپر”امریکایی اشاره کرد که متن آن نیز بعدها منتشر و ترجمه شد.
کتاب”علف(همراه با کوچ بختیاری)”سفرنامه سه امریکایی است که در سال ۱۹۲۴میلادی به ایران آمدند و پا به پای یکی از طوایف ایل بختیاری، مسیر قشلاق به ییلاق این عشایر کوچ رو را پیمودند و از شمال خوزستان به چهارمحال بختیاری رفتند.کتاب،در حقیقت روز نوشته های “مریان کوپر”کارگردان فیلم است که با مقدمه ای که “ویلیام بیب”از همراهان وی در این سفر بر آن نگاشته، به انگلیسی منتشر شد و در بخش عبور از کارون آن به این مهارت بختیاری ها در عبور از رودخانه خروشان کارون اشاره شده است.(۱۸)
در کنار این گزارش های شاهدان عینی که تایید کننده شکل گیری ورزش شنا و ساخت استخرها در مسجدسلیمان و دیگر شرکت-شهرهای نفتی ایران هستند، خوشبختانه اسناد و گزارش های تاریخی مکتوب و مستندی نیز وجود دارد که اثبات می کند مسجد سلیمان خاستگاه ورزش مدرن شنا در ایران و خاورمیانه بوده و این فعالیت ورزشی مدرن پس از آن در آبادان و دیگر شهرهای نفتی ایران گسترش یافته و به مرور در کل کشور منتشر شده است.
اسناد و گزارش های تاریخی
مستندات تاریخی و مکتوب در مورد پیشینه و قدمت برگزاری ورزش های مدرن و از جمله شنا در مسجد سلیمان متعدد و فراوان هستند، بعنوان نمونه به تعدادی از این گزارش های مستند تاریخی اشاره می شود.
سند شماره ۱
در نخستین شماره از دوره ی چهارم نشریه”نفت”، بولتن داخلی کمپانی انگلیس و ایران(پرشیا) در ژانویه۱۹۲۸ میلادی برابر با ۱۳۰۶ خورشیدی که طرح جلدی خاص و قابل توجه نیز دارد(سند شماره یک)به برگزاری مسابقات شنا در کلوب آبی تمبی اشاره شده است.در صفحه۴۷ از این شماره ی بولتن مذکور که تصویر آن با شماره سند شماره۲ در این مقاله آورده شده می توان جزئیات برگزاری این مسابقه در ۲۹اکتبر۱۹۲۷ و نتایج آن را ملاحظه نمود.در همین گزارش البته به برگزاری ورزش ها و قعالیت های تفریحی دیگر در مسجد سلیمان با عنوان آن روزگار؛”میدان نفتون”و علامت اختصاری M-I-N همچنین آبادان و اهواز نیز اشاره شده، اما خبر مسابقات شنا مختص میدان نفتون است.
سند شماره۲
گزارش بعدی که می توان بدان استناد کرد، خبر منتشر شده در صفحه۵۱ شماره چهارم بولتن مذکور به تاریخ جون۱۹۲۸ است که تحت عنوان سند شماره۳ از آن یاد می کنیم.در این گزارش مستند نیز زیر عنوان؛ آیتم های ورزشی مناطق، به برگزاری یک تورنمنت شنا در میدان نفتون با ذکر جزئیات اشاره شده است.
سند شماره۳
سند شماره۳در گزارش دیگری که البته مربوط به سال های بعدتر از تاریخ اسناد قبلی است، ما گزارشی را در دست داریم که به برگزاری یک مسابقه شنا در مسجد سلیمان اشاره دارد که از ساعت ۹شب آغاز و تا صبح فردا به طول انجامیده است.(سند شماره۴)
سند شماره۴
همچنین عکس ها و تصاویری نیز از تداوم ورزش شنا در مسجدسلیمان از آن مقطع تا سال های بعد وجود دارد.
نکته ی جالب در مورد استخرهای مسجد سلیمان این است که حداقل دو استخر تا حدود هشتاد سال بعد از احداث نیز با انجام تعمیرات و مراقب و نگهداری فعال بوده و مورد استفاده قرار می گرفتند که در نوع خود جالب و بدیع است.ابنیه ای که بخشی از “میراث صنعتی” نفت در نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه محسوب می شوند و البته امروز نیز پس از بازسازی کامل و ایجاد سالن بزرگ مسقف در حال فعالیت هستند.
استخرها و میراث صنعتی
ابنیه و تاسیسات مدرن ساخته شده در یک قرن پیش در نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه امروزه بخشی از میراث صنعتی کشور محسوب می شوند و شایسته توجه بیشتر در ثبت و نگهداری و تجهیز مجدد هستند.
در توضیح این موضوع باید به این نکته اشاره نمود که سازمان جهانی مرجع در زمینه میراث صنعتی، “کمیته بین المللی حفاظت از میراث صنعتی” است که به اختصار تیکی TICCIH نامیده می شود.این کمیته در بیانیه ی موسوم به “منشور نیژنی تاگیل” که در گردهمایی اعضایش در ۱۷ژولای۲۰۰۳ در نیژنی تاگیل روسیه به تصویب رساند، میراث صنعتی را اینگونه تعریف کرده است؛ میراث صنعتی شامل فرهنگ صنعت است.فرهنگی که دارای ارزش های علمی، معماری، اجتماعی، فنی و تاریخی باشد.این میراث موارد ذیل را در بر می گیرد؛ ساختمان ها و ماشین آلات، کارگاه ها، دودکش ها و واحدهای تولیدی،معادن و سایت های پرداخت و پالایش مواد اولیه، انبارها و فروشگاه ها، مکان هایی که انرژی در آنها تولید، منتقل و مصرف می شود، حمل و نقل و تمام زیرساخت های آن و نیز تمام مکان هایی که به فعالیت های اجتماعی مرتبط با صنعت از جمله؛ سکونت، مذهب، تفریح، ورزش و آموزش اختصاص داده شده اند.(۱۹) بدین ترتیب باید باشگاه مرکزی و باشگاه نفتون و همچنین باشگاه های آبی تمبی، استادیوم فوتبال شهر مسجدسلیمان که هنوز نیز فعال بوده و زمین خانگی مسابقات تیم فوتبال صنعت نفت مسجد سلیمان در بازی های لیگ برتر محسوب می شود،زمین های گلف و تنیس و دیگر اماکن تفریحی و ورزشی در این شهر-موزه بزرگ نفتی را مورد توجه ملی و جهانی قرار داد.مسجد سلیمان، دروازه ی ورود مدرنیزاسیون نفتی به ایران و خارومیانه بوده و از این منظر جایگاه و اهمیتی ویژه دارد.
نتیجه گیری
با بررسی پیشینه ی تحقیق، گزارش های شاهدان عینی و همچنین اسناد و گزارش های مکتوبی که در این مقاله ی پژوهشی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت، باید اذعان نمود؛ پیشینه ی ورزش شنا بصورت مدرن در ایران و خارومیانه بسیار قبل تر از تاریخ ارائه شده ی قبلی؛ یعنی سال های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۴خورشیدی است و باید شکل گیری و ساخت ابنیه ی مربوط به این روزش مدرن را طی دهه ی اول شکل گیری و فعالیت صنعت نفت در میدان نفتون که بعدتر مسجد سلیمان نامیده شد، بدانیم.
بدیهی است، هفتکل، لالی، نفت سفید، آبادان، آغاجاری و دیگر فیلدهای نفتی ایران نیز به مرور واجد چنین ابنیه و تاسیساتی شده و در مجموع باعث شدند تا ادعای خاستگاه بودن خوزستان امروز برای شکل گیری و ترویج بسیاری از ورزش های مدرن، و از جمله”شنا”،ادعای غیر مستند و گزافی نباشد.
*فرشید خدادادیان:پژوهشگر تاریخ نفت و رئیس مرکز اسناد صنعت نفت ایران
**آرام عیدی پور: شناگر و رکورد دار سابق شنای ایران و بازیکن و مربی سابق تیم ملی واترپولوی ایران
Masjed Soleiman, the Origin of the Modern Sport of “Swimming”
Farshid Khodadadian
A New Research to Identify the Time and Place of the
Formation of the Modern Sport of “Swimming” in
in Iran and the Middle East
Aram Aidipour
Sport, in its modern definition, is in fact the ancient individual or social action and behavior of man due to his needs, and it is the same that can be examined in the ancient roots of some sports. This is how activities such as horse riding, swimming, shooting, etc. which were the necessity of man’s life in ancient times have recently changed to modern sports, naturally with different rules, principles, and regulations.
The subject of this paper is, inter alia, “Swimming” in its “modern” definition, and it has been attempted to document and explain the exact date and time of the modern formation of this ancient human activity in Iran and in the Middle East.
Statement of the problem
As usually introduced in the Persian texts and internet websites, swimming, in its modern form, of course, is a sport which has no long history. During the years of activity of this sport field, the Iranian swimmers have attained few glories in Asian and world contests. In the past, special places similar to indoor swimming pools were built in the bathhouses called “Chaleh Howz (Pool Hole) whose length did not exceed maximum 10 m and were used for swimming. There were platforms around the Pool Holes 2-3 m in height, and people jumped from their top into the water and performed operations like back flip. Lighting of the pool holes was supplied from the small hole in the ceiling. No regulations governed those unsanitary pools, and everyone could swim and play inside them prior to and/or after taking a bath. By 1935 when swimming pools were constructed in Bagh Ferdows of Shemiran and Manzarieh, there were no swimming pools except in Aghdasiyeh military camp of Tehran. As of 1935, swimming was basically taught in Manzarieh swimming pool of Tehran. In 1940, the first 50-m long swimming pool of Tehran was constructed in 1940 at Amjadieh Stadium (Shahid Shiroodi). Swimming federation was established in 1956, and Nosratolla Shahmir was appointed as the first head of the federation (1).
۱۹۳۵, and of course 1933 in a few cases, are the only common time periods which are mentioned in all the texts and notes. In the present study however, we have achieved documents that date back this background and start date at least one decade earlier at the time of modernization, simultaneous to the oil discovery in the southwest of Iran in Masjed Soleiman, the first oil company-city of Iran and the Middle East.
Research background on oil and modernization
The era of Mozaffar ad-Din Shah Qajar influenced two important events in Iran and consequently in the Middle East. Signing the constitutional decree and the social movement called the Constitutional Revolution was the first one and signing the contract for assigning the oil discovery to a British national was the second one. They where two effective signatures that although Mozaffar ad-Din Shah did not long enough to see their results, the great effects of the said two events have remained in Iran for one decade and to this date. Oil discovery in Iran in 1908 by the outflow of oil from the well No. 1 in the today Masjed Soleiman which was then called “Naftoon Field” was the start of oil modernization in Iran and the Middle East, which led to the establishment of a modern city-company inside a traditional and abandoned area in the southwest of Iran and displayed its modern and industrial manifestations and perspectives within one decade.
Gradually, the entire region which is today known as Khuzestan was influenced by such an important event and changed to a destination for different tribes and individuals. After Masjed Soleiman, oil company-cities were also established in Haftgel and Abadan and in other regions of that province. Peace, friendship, and peaceful coexistence of tribes became the most distinguished symbol of man’s life in the said oilfield province of Iran (2).
As far as we know, industrialization was developed not only in this region of the Middle East, but also throughout the world. As Giddens has stated, “it was first developed in the Great Britain as the result of Industrial Revolution that started in the 18th century. In fact, industrial revolution is a name which is briefly called to a complicated set of technological changes that influenced the livelihood means of people”. (۳) One form of such technological changes was the establishment of population colonies in the regions where the people had actually no record of civilization. Naturally, as another famous sociologist “ Raymond Aron” has stated; “Industrial production requires centralization of workers at the factories and in the suburbs. Hence, a fresh social phenomenon emerges which is called the existence of workers group.” (۴)
Iranian modernization in the southwest of the country in the city-company where the first oilwell of Iran and the Middle east was put into operation had its own specific features. Although it was followed by the modern industry and architecture and modern manifestations, we should also pay attention to the differences arising from cultural geography of the region.
There was a profound relationship between the modern European architecture and the industrial civilization. As the modern industry has made it possible to produce objects in sufficient numbers to be used by all people, modern architecture was required to provide suitable and equal cultural and social opportunities for all people despite the past when everything was based on the various social class. At the same time, we should know that modernism in Iran was not the same as it emerged in Europe. Hence, no modernism was basically established in Iran, and only the lifestyle of a few people of the society changed that in turn influenced the manifestation of architecture and other manifestations of their life. (5) If a few people in the oil company-cities of Iran and specifically in Masjed Soleiman experienced those modern manifestations and at the same time, became familiar with modern events such as modern sports, and European activities in place, even as viewers, there were no such modern manifestations in other parts of Iran and even in its capital city. This was how the construction of recreational and sport buildings, facilities, and clubs in the first oil city of Iran and the Middle East was the start point and historical origin of the said cases in Iran and in the region.
The primary building of the city was constructed by development of several buildings and an exploratory camp. The authorities and discoverers of oil mines in the south Iran constructed several buildings there and started drilling the well No. 1 if a piece of land under which the black oil was sleeping. (6) It is evident that at that time, the necessities determined the priorities of needs, and the construction of swimming pools was not among the priorities of explorers. Construction of the building of the central department of Anglo-Persian Oil Company (AIOC) was started in Masjed Soleiman after 1908, and the general view of Masjed Soleiman in that year shows the staff accommodation tents. (7) But, according to the report of eye witnesses and further to the news, reports, and documentations that we will review later in this paper, performance of sport activities using the facilities of geographical environment such as mountains, hills, suitable lands for group sports and a seasonal local river called “Tambi” for water sports, started gradually within less than one decade of the activity of the oil company in Masjed Soleiman, and shortly after that, in Haftgel, Lali, and Abadan where the first oil refinery of Iran and the Middle East was constructed.
Gradually and by the formation of the staff classes including senior managers, employees, and workers, participation in the sport and recreational activities was divided. In fact, recreation and rest space in Masjed Soleiman, Haftgel and Abadan was separated in order of classes. In Masjed Soleiman, senior employees used the central and Naftak clubs, low-level employees used Iran and Kargaran clubs in Naftoon, Kalgeh, Bibiyan, Tambi and other worker clubs. (8)
Almost all the clubs enjoyed similar facilities such as cinemas, restaurants, cafeterias, swimming pools, ping pong tables, bingos, billiard tables, etc., but the difference was in the quality of the provision of services and facilities, and more important than that, in the different dignity and honor of membership in each club and social position and symbolic dignity of the members. (9) The point is that the background of those services, and specifically, water sports such as swimming dates back much earlier than the background provided in the current texts released to introduce the swimming background in Iran.
We face more complementary information in other references and books released about the historical background of the first oil city of Iran and the Middle East and its sport activities. In one publication we read that Masjed Soleiman hospital was constructed and operated in 1914. Various stores, inns, clubs, cinemas, several swimming pools, and various sport fields were developed in Masjed Soleiman and Abadan. (10)
In the same book, there is a table indicating that 21 swimming pools were built in the Iranian south oilfields after the World War II. (Table 1)
(Table 1)
|
Lodgings for married workers and employees |
۱۷,۰۰۰ |
|
Rooms for single workers and employees |
۴,۰۰۰ |
|
A 1027-bed hospital |
۹ |
|
Corporate inns |
۳۲ |
|
Clinics |
۳۹ |
|
Clubs |
۴۹ |
|
Cinemas |
۲۵ |
|
Sport fields |
۸۶ |
|
Swimming pools |
۲۱ |
|
Elementary and high schools |
۴۸ |
|
Ice production factories |
۳۱ |
Source: National Iranian South Oilfields Company
Another source implies that Masjed Soleiman is the home of Iranian sport and that swimming pools had been built in Khayam and Razi Boarding Houses, and Scotch Crescent in that city. (11) It further implies that Masjed Soleiman was among the high-rank teams of the country in swimming and diving with several athletes in the national teams. (12) Masjed Soleiman overtook other cities for a long time so that its championship in the nationwide contests in the past years was the title released in Kayhan Sport Jorunal. (13)
Eyewitnesses
In the early lines of this research paper, we mentioned the features of oil activities in the southwest of Iran and the appearance of modern manifestations such as modern building and facilities in the first oil city of Iran and the Middle East, and we further cited some of the books and historical references that, except for one or two items, has been generally prepared by the researchers that felt attachment to the said city. Despite the confirmation and emphasis of the authors of this paper on the authenticity of the provided subjects and preciseness of the texts of the books, the reader might think that there are some exaggerations in some cases which may be due to the same attachment by the authors.
In the continuation of this research and between the two titles “Eyewitnesses” and “Historical Documents and Reports”, we will compare and review the authenticity of the provide information to the other two sections. Among the individuals who visited Masjed Soleiman and prepared their reports in the first decade of oil industry activity in Masjed Soleiman, we have chosen three persons, namely “Sir Arthur Wilson” who was the officer accompanying the oil team of explorers, “Vita Sackville-West” the famous British author, and “John Williamson” who has provided a precise report of the observations.
Sir Arthur Wilson, an officer commissioned to the southwest of Iran during the discovery activities, was present in this region and gives us a firsthand report on the formation of oil industry and modern manifestations bioindustry. In his memories, he points out that he had witnessed rapid changes in the service and industrial and urban development sector in the first years of oil activities. He writes: On June 15, 1910, after one year of absence, I visited the oil wells of Masjed Soleiman. On that trip, of course, I passed the first 90 kilometers in the car, and I continued my way on a horse for the next 45 kilometers. The changes that had occurred within one year was so amazing to me. The 8” ground pipe had continued towards Ahvaz. Car roads were under construction and dirt roads for carriages had been repaired and widened. New stone houses and new workshops had been built, and new drilling rigs were in the course of installation. Everyone was working hard over there.
For this reason, no body seemed to be unsatisfied. My friend Dr. Yang had an equipped hospital with several assistants. (14) Undoubtedly, those measures were the preliminaries for more changes, and construction of modern buildings and facilities including swimming pools; the measures that naturally lasted for several years, and we will refer to them in the reports of the next individuals.
Ms. Vita Sackville-West was one of the Europeans who succeeded to visit the center of those activities in Masjed Soleiman which was then called “Naftoon Field” during the second decade of oil industry activity in Iran. After returning, she published her observations in her book in 1928. In her book, she has described her observations in Naftoon Field; “The car wheels suddenly moved forward on a flat and first-class level. Is it one of the highways of Britain? Where this road ends; York or Cambridge? No, it probably ends in Sheffield. Look at the fume….” (۱۵) It is evident that the economic boost and the modern industrial civilization in Naftoon Field (Masjed Soleiman) in the second decade of oil industry activity in Iran was so interesting to the author. In this relation, she points out with a statement full of surprise the groceries with famous canned foods and bottles on their counters. She further mentions the schools built for children, cool halls, orderly hospitals, sport fields, swimming pools, clubs, tennis fields where women and men played with summer dresses and white flannels, the traffic of cars administered by the policemen wearing white cotton trousers. Busses coming and going, black asphalt roads twisting among the single-floor white detached houses moving up and down were among other points that had attracted Ms. Vita Sackville-West. (16)
In 1926, John Williamson visited Masjed Soleiman and other oil cities constructed to that date in Khuzestan. He points out to the welfare services in those regions including swimming pools and he states that totally 1,000 Europeans worked at the oil company out of whom 350 persons lived in Masjed Soleiman, 500 persons in Abadan, 70 persons in Ahvaz, and smaller groups in remote places in the pumping stations and desert regions. He further adds that there were clubs in Abadan, Ahvaz, and Masjed Soleiman which were quite roomy and well-constructed with such facilities as hall, billiard room, card game room, study room, and usually dancing hall, stage, and dressing room for theater performance. By “Europeans” in his report, Williamson mainly meant the British. He also points that horseracing was held in Masjed Soleiman for 3 or 4 times per year. Swimming pools in Masjed Soleiman had been constructed in the past years and in Abadan were under construction at that time. He further adds that there were eight clubs in Masjed Soleiman built for entertainment and gathering of European and Iranian staff which were similar to the best clubs of London built for this purpose in respect of construction, comfort, swimming pool equipment, cinematograph, concerts, conferences, and the ones. (17)
On the whole, the reports of these eyewitnesses indicate this important point that the swimming background in its modern form in Iran is much earlier than that mentioned in the texts released to this date. Some people might doubt that the references made might be related to the use of modern manifestations and carrying out modern sport activities by the non-Iranians in some parts of Iranian territory. But which modern sport do you know which has not been formed by the Iranians in the first step through viewing and gradually practicing and repeating? Besides, expecting the use of the said facilities even in an unofficial and unusual way by the Iranians who lived in the oil company-cities and specifically in Masjed Soleiman is not so unlikely and unpredictable. They mainly included the people of Bakhtiari tribe who lived in Masjed Soleiman and whose familiarity with Karoon River and swimming as a necessary behavior to pass the said river and making boats by native technology has been reported earlier. In this regard, we may refer, inter alia, to the documentary “Grass” produced by Merian C. Cooper, the American scriptwriter the text of which was later released and translated.
The book “Grass (with the immigration of Bakhtiari Tribe) is a travelogue of three Americans who came to Iran in 1924 and passed the route of winter quarter to summer quarter of one of the tribes of the great Bakhtiari tribe shoulder to shoulder with them, from north Khuzestan to Chahar Mahal and Bakhtiari. Actually, the book was written by the movie director Merian Cooper, and it was published in English with an introduction by William Beebe who was one of his companies in the said trip. In the section of the book “Passing through Karoon”, the skill of Bakhtiari people to pass through the roaring Karoon River is pointed out. (18)
Besides the reports of the eyewitnesses that confirm the formation of swimming sport and construction of swimming pools in Masjed Soleiman and in other company-cities of Iran, there are fortunately historical documents and reports proving that Masjed Soleiman was the origina of the modern swimming sport in Iran and the Middle East and that this modern sport activity was then developed in Abadan and other oil cities of Iran and was gradually extended throughout the country.
Historical documents and reports
There are abundant historical written documents regarding the background and record of organizing modern sports including swimming in Masjed Soleiman. A few of these historical documented reports are pointed out below.
Document No. 1
In its first issue, 4th period, the “Oil” Magazine, the internal bulletin of the Anglo-Persian Oil Company (AIOC) dated January 1928, with a special and considerable cover design (Document no. 1), refers to the swimming competitions which were held in Tambi Water Club. The details of the competition, which was held on October 29, 1927, and its result can be viewed on page 47 of the same issue of the bulletin, a copy of which is shown in this paper under Document No. 2. Of course, other sports and recreational activities which were held in Masjed Soleiman are referred to in the same report under the title “Those Days; Naftoon Field”, the abbreviation M-I-N, Abadan and Ahvaz; however, the swimming competition news is specific to Naftoon field.
Document No. 2
The next report which can be cited is the news released on page 51, issue No. 4 of the said bulletin in June 1928 to which we refer as Document No. 3. A swimming tournament in Naftoon Field is provided in detail in that documented report under the title “Sport Items of the Regions”.
Document No. 3
In another which is of course related to the years after the date of previous documents, we have a report that refers to a swimming competition held in Masjed Soleiman that started at 09:00 pm and lasted to the next morning. (Document No. 4)
Document No. 4
There are also photos and videos indicating the continuation of swimming sport in Masjed Soleiman as of those dates until the next years.
The interesting point regarding the swimming pools in Masjed Soleiman is that at least 2 swimming pools were running and used until about 80 years after construction through repair and maintenance. They are among the buildings which are considered as a part of oil “Industrial Heritage” in the first city of Iran and the Middle East, and of course, they are still running today after complete reconstruction and establishment of a large and roofed hall.
Swimming pools and industrial heritage
The modern buildings and facilities which were constructed one century ago in the first oil city of Iran and the Middle East are today considered as a part of industrial heritage of the nation. They deserve more attention for registration, maintenance, and reequipping.
To explain this case, it should be noted that “The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage (TICCIH)” is the corresponding global authority for industrial heritage. In its statement “The Nizhny Tagil Charter” approved in the conference of its members on July 17, 2003 in Nizhny Tagil Charter, Russia, the said committee defined the industrial heritage as follows: Industrial heritage include industrial culture; a culture that enjoys scientific, architectural, social, technical and historical values. This heritage includes buildings and machinery, workshops, chimneys and production plants, mines, raw materials finishing and refining sites, warehouses and stores, the places in which energy is generated, transferred, and consumed, transportation and all its infrastructures, and all the places allocated to social activities related to industry such as accommodation, religion, recreation, sport, and education. (19) Hence, the Central Club, Naftoon Club, Tambi Water Club, and football stadium of Masjed Soleiman city which are still running and used as the household field for the competitions of Sanat Naft FC of Masjed Soleiman in super league plays, gulf and tennis courts and other recreational and sport places of that city, and the grand oil museum of the city should be welcomed in the nation and the world. Masjed Soleiman is the entrance gate of oil modernization to Iran and the Middle East, and its situation is of great importance.
Conclusion
Reviewing the research background, reports of eyewitnesses and the written reports and documents reviewed in this research, it should be stated that the background of modern swimming sport in Iran and the Middle East dates back much earlier than what provided earlier, i.e., 1923 to 1925, and the should consider that the formation and construction of the buildings related to this modern sport took place during the first decade of formation and activity of oil industry in Naftoon Field which was later called Masjed Soleiman.
It is evident that Haftgel, Lali, Naft Sefid, Abadan, Aghajari, and other oilfields of Iran gradually met the requirements for construction of such buildings and facilities accordingly, and as the result of which, the claim that the modern Khouzestan is the origin of formation and promotion of many modern sports and including swimming is not a nondocumented and irrelevant claim.
* Farshid Khodadadian: Researcher of Oil History and President of the Iranian Center of Oil Industry Documents
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0