موسیقی کودک در ایران- مهندس مجید حیدری

در این مطالعه هدف بر آن بود، تا به سرگذشت موسیقی و ترانه ی کودک اشاره شود.
از آنجایی که آهنگساران و شاعران نامدار و بزرگی در کنار ساخت موسیقی های دستگاهی که غالبا شعر آن موسیقی ها مختص بزرگسالان بود یا به عبارتی بهتر، مخاطب آن گونه موسیقی ها بزرگسالان بودند، این آهنگسازان نامی به موسیقی کودک نیز نظر داشتند و کودکان و خردسالان را از این حیث محروم نکردند.
همچنین آهنگسازانی را معرفی و یادآور شدیم که عمده ی آثارشان در حوضه کودک و نوجوان بوده است.

از دیرباز در موسیقی ایرانی، جایگاه ویژه ای برای شعر در نظر گرفته شده است. به طوری که بنابر اسناد و شواهد موجود سابقه ترانه سرایی از شعر مکتوب بیشتر است. میتوان گفت که در ابتدا، در ایران باستان شعر را با ملودی زمزمه میکردند و شعر و موسیقی از ابتدا در کنار هم قرار داشتند و همچنین در ادوار مختلف تاریخ، موسیقی ایرانی فراز و فرود های زیادی را پشت سر گذاشته به طوری که با حمله ی اعراب به ایران، برای مدتی موسیقی در ایران ممنوع شده و هر دوره ای از تاریخ ایران، تصمیم گیری های متعدد و مختلفی برای موسیقی شده است.

حال اگر بخواهیم دوره رشد واقعی موسیقی در ایران را شناسایی کنیم، بنابر آثار موجود میتوان، دهه ۳٠ تا دهه ۵٠ خورشیدی را دوران واقعی رشد و شکوفایی موسیقی ایرانی اعلام کنیم.
در این دوران موسیقی دستگاهی به طرز جدی از طریق رادیو با برنامه مشهور گلهای جاویدان احیا شد و دوران طلایی خود را پشت سر گذاشته است.
از سال ۵۷ اما نزاعی سخت میان جریان سنتی با جریان مدرن برای نوع مواجهه با هنر و از جمله موسیقی آغاز شد و رفته رفته جریان مدرن توانست موسیقی دستگاهی را از آن شیوه ی اولیه خودش دور کنند و در سبک و سیاق های جدید تری موسیقی ایرانی را عرضه کنند، این مدرن شدن مخالفان و موافقانی داشت اما کاملا با روند کناره گیری موسیقی دستگاهی در دهه های اخیرمواجه هستیم و در این زوال، اگر هنرمندان نو آور را مقصر بدانیم، عدم مدیریت دولت بر بخش های هنری به ویژه موسیقی را نیز باید در نظر داشته باشیم.
این زوال، بیشتر با وارد شدن گونه های متعدد موسیقی غربی به ایران بیشتر شد همانگونه که این سبک ها توانستند سلیقه نسل جوان را به سمت خود بکشانند و موسیقی ایرانی را به انزوایی ببرند که در زمان خود بی سابقه است.

آلبوم های موسیقی متعددی همیشه از هنرمندان مشهور و صاحب نام وارد بازار میشد اما با یک تفاوت، اینکه همیشه مخاطب موسیقی دستگاهی بزرگسالان بودند و کودکان نیز گاه به واسطه ی علاقه ای که از کودکی با موسیقی و شعر داشتند با آن موسیقی ها عجین میشدند.
اما سوال اینجاست که میتوان موسیقی ایرانی را طوری طراحی و تنظیم کرد که فقط مناسب کودکان و خردسالان باشد؟
جواب قطعا مثبت است اما باید در نظر داشت که جایگاه کلام در موسیقی ایران بسیار جایگاهی ویژه است یعنی اگر کلام باشد، تاثیر دوچندان است.
حال کلامی را باید بر موسیقی کودک قرار داد که ویژه ی کودک باشد و این جذاب ترین حالت ممکن است که موسیقی کودک با کلامی کودکانه مختص برای کودکان و خردسالان تولید شود تا شاید بتواند باز جایگاه موسیقی دستگاهی را در بین مردم قابل توجه تر کند تا همین کودکان از ابتدا گوششان با نغمه های بیات اصفهان و راجع و عشاق و…. آشنا شود.

اما از آنجا که روانشناسان، موسیقی درمانی را بخش مهمی از درمان اختلالات کودکان و نوجوان میدانند ، آن را عاملی مهمی در تغییر خلق و خو و رفتار کودکان نیز میدانند.
از موسیقی درمانی در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله اوتیسم، لکنت زبان، بیقراری و بیش فعالی، در کودکان استفاده میشود.
همچنین از ابتدای قرن بیستم در اروپا شیوه های مدونی در آموزش موسیقی به کودکان و نوجوان ارائه شده است .
روش های: «مونته سوری» «امیل ژاک-دالکروز »، «کارل ارف» و « منهتن» از جمله ی این روش هاست که این اسامی، درواقع اسامی آهنگسازان و مبتکران این شیوه ها میباشد.

پیشینه پژوهش:

مقاله ی: صدای پای خاطرات نوشته: فرزان صوفی

هدف پژوهش: نگاهی به موسیقی های ساخته شد در زمینه کودک و معرفی آهنگسازان و شاعران آنها

سوال پژوهش:

سهم کودکان از موسیقی ایرانی چقدر بوده است؟ و موفق ترین قطعات موسیقی کودک کدام اند؟ همچنین پیشگامان موسیقی کودک در ایران چه کسانی بودند و چه آثاری خلق کردند؟

یافته های پژوهش:

بنابر نوشته های موجود، با تاسیس سازمان پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۴ خورشیدی، تولید و ضبط و نشر آثار موسیقیایی برای کودکان آغاز شد. بعد از انقلاب نیز این عرصه رشد چشمگیری پیدا کرد و فیلم ها و انیمیشن ها و سریال های موزیکال متعددی ساخته شد که شهر موشها و کلاه قرمزی از جمله ی آنهاست، و حتی اشک ها و لبخند ها نیز از اروپا به ایران آمد و کودکان و نوجوانان ایرانی نیز، با آن ارتباط خوبی گرفتند. از مشهور ترین آلبوم های موسیقی کودک میتوان به آلبوم رنگین کمون اشاره کرد. آهنگسازی این آلبوم توسط ثمین باغچه بان صورت گرفت. ثمین باغچه بان فرزند جبار باغچه بان بود.
جبار باغچه بان را کم و بیش میشناسیم وی بنیان‌گذار نخستین کودکستان در شهرستان مرند و نخستین مدرسه ناشنوایان ایران در تبریز بود. آلبوم رنگین کمون توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در سال ۱۳۵۷ منتشر شد. روند ساخت موسیقی کودک همچنان ادامه داشت و آلبوم های موسیقی دیگری مختص به کودکان ساخته شد. آثاری نظیر:

۱_ آلبوم: آواز فصل ها و رنگ ها به آهنگسازی فریبرز لاچینی

۲_ آلبوم: ترانه های کودکی، شامل آثار خاطره انگیزی نظیر: پاشو پاشو کوچولو، مدرسه موشها، خانه مادر بزرگه، جمجمک، خورشید خانم، که در این آلبوم گرهی از آهنگسازان فعالیت داشتند.

۳_ آلبوم دنیای شادی اثر شهرزاد بهشتیان با اشعاری از ثمین باغچه بان

۴_ آلبوم: سبزه ریزه میزه به آهنگسازی ملیحه سعید و با شعر های مصطفی رحمان دوست

۵_ آلبوم های: زیر گنبد کبود، سه پرده شاهنامه و چهارگانه ی بازی های آوازی ، از آلبوم های موسیقی است که سودابه ی سالم مختص به کودکان ساخت.

موسیقی کودک تنها در آلبوم ها و قطعات موسیقی محدود نشده است. سریال ها و فیلم های موزیکالی در طی این دوران مختص کودکان و نوجوانان ساخته شده است که موسیقی این فیلم ها به اندازه ی سریال خوب توانسته است در خاطرات کودکان پر رنگ بماند.
فیلم های موزیکال کودکانه ای ساخته شدند که پیوند موسیقی و فیلم به خوبی در آن مشاهده شده است، مانند:
مدرسه موشها، ساخته مرضیه برومند که در سال ۱۳۶٠ ساخته شد که با اقبال عمومی مواجه شد و فروش بسیاری در کشور های دیگر دیگر داشت و همچنین فیلم های سینمایی گلنار و دزد عروسک ها، نیز در سال ۱۳۶۷ ساخته شدند که به نوعی فیلمهای موزیکال دست اول برای مخاطب کودک و نوجوان محسوب میشدند.
کلاه قرمزی، شاید کمتر کسی باشد که حتی برای اولین بار کلاه قرمزی را ندیده باشد، فیلمی به کارگردانی ایرج طهماسب که محصول سال ۱۳۷۳ بوده است. و هرساله نیز با با سبک وسیاق های متفاوت تری به تلویزیون می آمد،
و همچنین تک آهنگ هایی همچون، تولد، تولد، تولدت مبارک ساخته انوشیروان روحانی، با شعری از محمد علی شیرازی، قطعه ی لالایی با صدای پری زنگنه، تک آهنگ علی کوچولو ساخته بابک بیات و شعر محمود مشرف آزاد تهرانی) م. آزاد) ، آثاری بودند که مختص کودکان ساخته شده اند.
استاد حسین دهلوی نیز، از موسیقدانان برجسته ایرانی بود که در کنار آثاری از بزرگان که برای ارکستر تنظیم میکرد، یکبار در زندگی خود به موسیقی کودک نیز اشاره ای داشت. اپرای مانا و مانی از جمله کارهاییست که حسین دهلوی در سال ۱۳۵۷ در بیست قسمت و ۵۲۰ صفحه، به تقاضای یونسکو و به عنوان هدیه‌ای از ایران برای اجرا در روز جهانی کودک نوشت. اما با وقوع جریانات انقلاب سال ۵۷ این اپرا اجرا نشد.
اما علی رهبری در خارج از ایران، این اپرا را با ارکستر فیلار مونیک براتیسلاوا، اجرا کرد و در ایران نیز، در مهرماه ۱۳۹۱ با اجرای گروهی ۲۵۰ نفره به رهبری علیرضا شفقی نژاد و گروه موسیقی پارس، گروه کر فیلارمونیک ایران و گروه کر ملل اجرا شد.

در نهایت به عنوان نتیجه گیری باید کفت:

عبور موسیقی کودک در بستر موسیقی ایرانی، کاریست که میبایست توسط موزیسین های ایرانی انجام شود تا این میراث کهن از بدو دورانی که کودکان پا به عرصه ی زندگی میگذراند، با آن آشنا شوند. بدیهیست که با فراموش شدن موسیقی ایرانی، عرصه بر سبک های غربی و غیر ایرانی، در ایران باز خواهد شد و باید منتظر زوال این هنر والای ایرانی باشیم. موسیقی ایرانی سالهای سال سینه به سینه منتقل گشته و حالا با وجود امکانات فراوان و تکنولوژی های پیشرفته، شایسته نیست که شاهد فراموش شدن آن باشیم و اینکه موسیقی کودک (به شرط آنکه از بستر موسیقی اصیل ایرانی بگذر) یکی از راه های تاثیر گذار در جهت حفظ موسیقی ایرانی میباشد.

منابع:

• «تاریخچه آموزش موسیقی به کودک در دنیا». گفتگوی هارمونیک. ۹ مرداد ۱۳۸۴.

• مقاله ی: «صدای پای خاطرات». نوشته: فرزان صوفی

نگارش و تدوین: مجید حیدری
تنظیم: رقیه خانمحمدزاده