نقد و بررسی هایکوهای “اسماعیل علی پور” به قلم‌استاد فیض شریفی
“اناری در مشت”
نقد و بررسی هایکوهای اسماعیل علی پور
(هوکو hokku : صدور شعر ) یا های کو ( haiku : بازی شعر ) و یا های کای ( haikai : بازی مناسب ) از بطن شعر اروتیکی( یا هماهنگی تن و روان و وجدان شهوی برافروخته ) به نام ” تنکا ” که قطعه ای پنج سطری بود ، سرکشید .
تنکا در قرن ۷ و ۸ در ژاپن کهن استارت زد .
در تنکاهای عاشقانه، آرايه های کلامی و ادبی بیش از هایکو شعر و عشق جسمانی وجود داشت اما در هایکو عشق خصوصی و انفرادی کم تر یافت می شود .
هایکو عریان و ساده و عميق است .
هایکو نویس نمی خواند ، عمیق می نگرد .هایکو جولانگاه سخنوری نیست . در هایکو اصولا صور خیال های تشبیه، استعاره، مجاز بسیار کم تر دیده می شود چون هایکو بر چهره اش سرخاب و سفیداب نمی مالد و به تصنع دچار نمی شود .گاهی هایکو دچار تشخيص و استعاره های مکنیه می شود ، چون می خواهد به جلوه های طبیعی ، به حشرات ، پرندگان، به جانوران
به گل ها و درختان و به کوه و ماه و آفتاب، به مه و برف و بوران و باران جان بدهد :”تگرگ ها
به جان هم افتاده اند
گرگ های آسمان. “اسماعیل علی پور گاهی از ابزار شعری در هایکو کار می گیرد .
هایکو نویس به ” تگرگ ها ” جان بخشيده است و آنها را استعاره کرده است و در سطر دوم از کنايه ی ” به جان هم افتادن ” استفاده می کند اما از آن هنجار شکنی کرده است و آن را در دو معنی به کار می برد و در نهایت علی پور ” تگرگ ها ” را به ” گرگ های آسمان ” تشبیه می کند .
علی پور با این کار هایکوی خاص خود را در پنجره نشانده است و می نشاند .
در هایکوهای علی پور مثل هایکوهای ژاپنی نمادها و مجازهای ساده ی زیادی دیده می شود :”با هر نسیمی
چند برگ اضافه
با موزائیک های حیاط ”” برگ ” مجاز و نمادی از ” پاییز ” است .
همچنین است که علی پور می گويد:”آخرین برگ ها
بر کف حیات
حیاتی دوباره. “” آخرین برگ ها ” نیز باید نمادی از ” پاییز ” باشد .
زبان فارسی مثل زبان ژاپنی، انعطاف‌پذیری بسیاری دارد ، بازی با کلمات و انواع و اقسام جناس در نوشتار و گفتار ، شعر علی پور را از ارج و ارزش ویژه ای برخوردار کرده است .
پاییز خیلی بیش تر از بهار ، زمستان و تابستان به هایکو نویس الهام می دهد :”برگ های زردی
بر زمین افتاده است
چه روز کوتاهی. “” رودخانه ی فصلی ” و ” شکوفه ها” می توانند نمادی از ” بهار و آمدن تابستان ” باشد :”
عجله می کند
می ترسد دیر برسد
رودخانه ی فصلی “خواننده با خواندن این هایکوها تخيل خود را آزادانه رها می کند که آیا رودخانه می خواهد به دریا و به وحدت وجود برسد ، یا می خواهد از آن مکان کویری بگریزد ؟
او چرا چنین شتابان می رود و به چه منظوری تعجیل می کند ؟علی پور یک هایکو نویس بومی است .یکی از ویژگی‌های خاص هایکو های علی پور ، همین تجربیات زیستمانی و دیارگرایانه و دریایی است :”
ماسه های ساحل
پا جای پدرش می گذارد
کودک بازی گوش “و دیگر از ویژگی‌های هایکو سرا این است که او ” باران رگباری ” و ” مگس ها ” را نمادهایی از ” بهار و آمدن تابستان ” می آورد و ” درختان لیمو را ” نیز سمبلی از ” بهار ” در هایکو آورده است :”
درختان لیمو
شیرین خوابیده اند
گنجشک ها .”و ” برف و ماه سرد ” در هایکوها نمادی از ” زمستان ” می شوند :”
اولين برف
پیامی از معشوق
به عاشق تنها .”زمستان در هایکوهای علی پور معمولأ در میان فصل های دیگر بازتاب بسیار ناجزی برای این شاعر جنوبی بازی می کند .
هایکوهای سه سطری علی پور انديشه های فلسفی گوناگونی را در این دايره ی محدود واژگانی به اجرا می گذارند .
برخی از مضامین مورد توجه و دلخواه شاعران هایکو سرا کوتاهی عمر ، مرگ ، پیری و نفوذ نيرومند آیین بودایی ذن(zen ) با تاکید مؤکد آن بر عرفان کریشنامورتی و نظاره ی احوال و حالات درونی ست که در بخش بزرگی از این گونه هایکوها بروز می کند:”باغ ذن
تکه یی بهشت
با چشمانی بسته .”یکی از بختیاری های هایکوسرای ایرانی مثل علی پور آن است که عرفان ایرانی با آیین بودایی ذن، فصل های به تقریب مشترکی دارند .
تفاوت اصلی ذن با عرفان اسلامی و ایرانی در آن جاست که استغنای ذن با سختی کشی های خانقاهی، جبرگرایی ، استدلال گریزی و مرید و مراد بازی های اسلامی تفاوت های آشکاری دارند .
و همچنین هایکو های ژاپنی و علی پوری جزیی نگرانه تر از عرفان ایرانی و اسلامی است .عرفان اسلامی گاهی شهادت طلبانه و تناقض های بیش تری با هایکوی ژاپنی دارد .
هایکوسرا های ژاپنی مثل حلاج و نعمت الله ولی و امثالهم خود را شاه و سلطان نمی دانند و در مقابله با حکومت های جابر ردای مرگ بر تن نمی کنند .
آنها هستی و نیستی را یکی می دانند و عشق را در حاشيه می بافند .
از این منظر علی پور رو به ذن و آیین بودایی آورده است :”بیل های آخر را
تندتر می ریزند
چه گرد و خاکی کرده اند . “هایکوهای علی پور دنبال “رنگی از زندگی ” و مرگی زندگی بخش است :”
دنبال رنگ زندگی
فشار می دهم
اناری در مشت .”#نقد و بررسی هایکو به قلم فیض شریفی
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0