چارچوبی برای همکاری در حفاظت از میراث صنعتی
بازخوانی تفاهم نامه ی ایکوموس/تیکی؛
فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت و میراث صنعتی
میراث صنعتیIndustrial Heritage، از جمله مفاهیمِ نوین مورد توجه در جهان و ایران است و در میان حوزه های مختلف تاریخی و میراثی، این حوزه که مبتنی بر نگاه میراثی به تاریخ صنعت می باشد، به مرور طرفداران و علاقه مندان به خود را یافته است.
از کارفرمایان و صاحبان صنایع و کارخانجات و تاسیسات تاریخی و البته گاه متروکی که به دنبال راهکاری برای حفظ سرمایه و دارایی خود از طریق توجه به”میراث صنعتی”فعالیت خود هستند تا دانشجویان و پژوهشگران تاریخ صنعت و همچنین فعالان حوزه ی گردشگری، طیفی را تشکیل می دهند که هرکدام به فراخور نیاز و تامین بخشی از موارد مدنظر خود، به این حوزه ی نوین توجه و اقبال نشان می دهند.
گو اینکه؛ توجه به این مقوله، حتی در سازمان ها، شرکت ها و صنایع و تاسیساتی که همچنان فعال هستند نیز از منظر”مدیریت دانش”سازمانی و از طریق توجه به “تاریخ شفاهی” تحول فرآیندها و چرخه های صنعتی نیز می تواند مفید به فایده باشد.
فعالان و کنشگران(امروزه البته معدود و انگشت شمار)میراث صنعتی در ایران، معمولاً با این سوال از جانب صاحبان صنایع، دانشجویان، پژوهشگران تاریخ صنعت و سایر علاقه مندان یا کنجکاوان در فضاهای عمومی یا شبکه های اجتماعی مواجه هستند که میراث صنعتی چیست و چرا توجه به آن ضرورت دارد؟!
خوشبختانه و با توجه به وجود و فعالیت سازمان هایی که بصورت تخصصی در این زمینه فعال هستند و تدوین و ارائه پروتکل ها و قوانین و مقرارت و تفاهم نامه ها و شیوه نامه های اجرایی در حوزه ی حفظ و تجهییز مجدد میراث صنعتی، برای پاسخگویی به این نیاز جویندگان مستنداتی وجود دارد که فهم و تبیین موضوع را آسان تر می کند.
یادداشت تفاهم بین”ایکوموس”، شورای بین المللی بناها و محوطه هاICOMOS)) و “تیکی”، کمیته بین المللی برای حفاظت از میراث صنعتیTICCIH)) که در دهم نوامبر۲۰۱۴میلادی، برابر با نوزدهم آبان۱۳۹۳خورشیدی به امضا رسیده و طی این سال ها تمدید اعتبار شده است، از جمله این مستندات است که در واقع چارچوبی برای همکاری در حفاظت از میراث صنعتی در سطح جهانی را تبیین و ایجاد نموده است.
ایکوموس ICOMOS
International Council On Monuments and Sites یک نهاد مشورتی برای کمیته ی میراث جهانی یونسکو، در زیرمجموعه سازمان ملل است است و در مورد موضوعات میراث فرهنگی، از جمله ارزیابی نامزدها در فهرست میراث جهانی مشاوره تخصصی ارائه می دهد.علاوه بر این، ایکوموس اهداف زیر را نیز دنبال می کند؛
جمع آوری، مطالعه و انتشار اطلاعات در مورد اصول، تکنیک ها و سیاست های حفاظت از میراث جهانی همچنین؛همکاری در سطوح ملی و بین المللی در ایجاد و توسعه مراکز اسناد و مدارک تخصصی در زمینه حفاظت.تشویق به پذیرش و اجرای توصیه‌ها و کنوانسیون های بین المللی درباره میراث فرهنگی، همکاری در تهیه برنامه های آموزشی برای متخصصان حفاظت و نهایتاً؛ بکار گیری تخصص متخصصان در خدمت جامعه بین المللی
با توجه به اینکه ایکوموس، شورای بین المللی بناها و محوطه ها، یک سازمان بین المللی غیردولتی با بیش از ده هزار عضو در یکصدوده کشور است، هدف این سازمان گرد هم آوردن متخصصان حفاظت از سرتاسر جهان و خدمت به عنوان یک انجمن برای گفتگو و تبادل حرفه ای برای درک بهتر، حفاظت و مدیریت مکان های میراثی، سازه ها، مجموعه ها و مناطق از جمله مناظر ملموس و ناملموس است.
تیکی TICCIH
The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage یک نهاد بین المللی است که شامل مورخان، محافظان، متصدیان، معماران، باستان شناسان، دانش آموزان، معلمان و متخصصان میراث فرهنگی است که به توسعه و حفاظت از صنعت و جامعه صنعتی علاقه مند هستند.
اگرچه TICCIH هم افراد و هم مؤسسات را در بر می گیرد، اما از طریق انجمن های ملی در کشورهایی که یک نهاد ملی به رسمیت شناخته شده برای میراث صنعتی وجود دارد، سازماندهی می شود.اهداف اولیه TICCIH عبارتند از؛
ترویج بهترین شیوه های حفاظت از طریق ارتباط و آموزش، تشویق به همکاری و تبادل اطلاعات و تخصص در مورد مسائل حفاظت و مدیریت.توسعه و انتشار آگاهی از ارزش های میراث صنعتی و در نهایت تشویق به برآورد موجودی و ارزیابی منابع میراث صنعتی.
در تعقیب این اهداف، TICCIH یک بولتن آنلاین فصلی منتشر می کند که اعضا را به هم پیوند می دهد و در مورد مسائل به موقع در مورد علایق مشترک ما گزارش می دهد. TICCIH کنگره های سه سالانه منظم را در مکان های مختلف برای تبادل دیدگاه های علمی سازمان دهی می کند و همچنین کنفرانس های میانی را در زمینه های موضوعی و منطقه ای، اغلب در هماهنگی با سازمان های مرتبط با تمرکز صریح بر ترویج دیدگاه بین المللی، ترویج می کند. TICCIHهمچنین پروژه های انتشار را هماهنگ می کند، مانند مجلد تهیه شده با عنوان؛Industrial Heritage Re-tooled، راهنمای TICCIH برای حفاظت از میراث صنعتی۲۰۱۳ که به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.(۱۳۹۹/مترجمان حناچی و تیمورتاش/نشر دانشگاهی/تهران)
علاوه بر این، TICCIH گاه پروژه های تحقیقاتی و آموزشی خاصی را برای دولت ها و سازمان های غیردولتی در مورد مسائل مربوط به حفاظت از میراث صنعتی انجام می دهد.با توجه به اینکه اهداف TICCIH ترویج همکاری بین المللی در حفظ، حفاظت، بررسی، مستند سازی، تحقیق، تفسیر و ارتقای آموزش میراث صنعتی است، این حوزه گسترده بر بقایای صنعت-سایت های صنعتی، سازه ها و زیرساخت ها، ماشین آلات و تجهیزات، مسکن، شهرک‌ها، مناظر، محصولات، فرآیندها، دانش و مهارت های نهفته، اسناد و سوابق، و همچنین استفاده و بازآفرینی این میراث متمرکز است.در حال حاضر، میراث صنعتی نه تنها شامل بقایای انقلاب صنعتی، بلکه پیش سازهای سنتی قرون پیشین نیز می شود که منعکس کننده افزایش تخصص فنی، تشدید ظرفیت تولیدی، و توزیع و مصرف فراتر از بازارهای محلی، نشانه های بارز ظهور صنعتی شدن است.میراث صنعتی همچنین شامل برنامه ریزی، سیاست گذاری و بازسازی لازم برای مدیریت این بقایا در مواجهه با صنعت زدایی است.
تفاهم نامه ایکوموس-تیکی
تفاهم نامه این دو سازمان در سال۲۰۱۴تنظیم گردید و با توجه به اینکه هر دو طرف همکاری طولانی مدت قبلی داشتند که به ویژه از طریق یادداشت تفاهم قبلی که توسط طرفین در آگوست۲۰۰۰ توافق و تدوین شده بود و همچنین تصویب اصول دوبلین ICOMOS/TICCIH در سال۲۰۱۱برای حفاظت از میراث صنعتی را انجام داده بودند، در تفاهم نامه جدید قید گردید که هر دو طرف، در حالی که مستقل باقی می مانند و بر اساس اساسنامه مربوطه خود اداره می شوند، ابراز تمایل کردند که همکاری خود را از طریق این یادداشت تفاهم افزایش دهند.
هدف این یادداشت تفاهم، ایجاد چارچوب کلی همکاری برای فعالیت ها، رویدادها، جلسات و تبادل اطلاعات عنوان گردیده که به طور مشترک توسط طرفین برنامه ریزی و اجرا می شود. همچنین طرفین موافقت کردند که در اجرای فعالیت ها و موارد مرتبط، در حد توان خود و در چارچوب منابع موجود، همکاری کنند.
در بخش زمینه های همکاری تفاهم نامه پیش بینی شده بود؛ طرفین به تبادل اطلاعات و تحقیقات خواهند پرداخت و گفتگوهای جهانی در مورد حفاظت از میراث صنعتی در سراسر جهان را تسهیل خواهند کرد.
زمینه های بالقوه برای همکاری شامل موارد زیر عنوان گردید: ترویج، به رسمیت شناختن و حفاظت از میراث صنعتی از طریق اجرای کنوانسیون میراث جهانی و انتشار اصول دوبلین.مشارکت متقابل در کارگاه های آموزشی در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی. شناسایی متقابل همکاری از طریق مکانیسم های ارتباطی مانند پیوندها در وب سایت های سازمانی پیش بینی گردید.
در تفاهم نامه تنظیمی، که روش اجرایی مناسبی برای فعالان حوزه میراث صنعتی ارائه می دهد؛ همچنین تاکید شده که؛ به منظور تقویت روابط همکاری و منافع متقابل برای هر سازمان و اعضای آن، ایکوموس و TICCIH اقداماتی را برای حمایت از جریان ارتباطات انجام خواهند داد و ادامه حمایت از همکاری بین TICCIH و شورای علمی ایکوموس و کمیته های علمی بین المللی ایکوموس در حوزه هایی که موضوعات مشترک مورد علاقه را منعکس می کنند.
انتشار اطلاعات مربوطه به سازمان یکدیگر در رویدادهای مناسب به منظور تشویق دانش متقابل بهتر در عضویت هر دو طرف و ترتیبات متقابل نمایندگی را در نهادهای حاکم مربوطه خود، یعنی هیئت TICCIH و مجمع عمومی ایکوموس، مطابق با افراد خود اساسنامه و آیین نامه داخلی سازمانی از دیگر موارد مورد تاکید در تفاهم نامه مذکور است.
همکاری در تحقیق و توسعه رویکردهای بهبود یافته برای حفاظت از میراث صنعتی و در حمایت از نقش ایکوموس در اجرای کنوانسیون میراث جهانی یونسکو. زمینه های همکاری افزایش یافته و بالقوه ممکن بود که پیش بینی شد شامل فعالیت های زیر باشد:
TICCIH به همکاری با ایکوموس در زمینه توسعه مطالعات موضوعی در مورد موضوعات میراث صنعتی، مطابق با هدف”پر کردن شکاف های موجود در فهرست میراث جهانی” ادامه خواهد داد.در صورت درخواست ایکوموس، TICCIH به شناسایی کارشناسان برای بررسی میز و مأموریت های مربوط به ارزیابی نامزدهای میراث جهانی در مکان هایی با اجزای میراث صنعتی بالقوه مهم کمک می کند.همچنین مقرر گردید؛ طرفها در توسعه مفهومی و پیشرفت نظریه و اصول حفاظت در رابطه با موضوعات مرتبط با میراث صنعتی، همانطور که در اصول مشترک ICOMOS-TICCIH (2011) تعریف شده بود، همکاری کنند.
هر دو طرف تصدیق کردند که زمینه های دیگر همکاری ممکن است در طول دوره موافقت نامه برای گنجاندن در برنامه های کاری مشترک و فردی آنها توسعه یابد.
در ادامه متن تفاهم نامه و پس از اشاره به؛ تاریخ لازم الاجرا شدن و مدت اعتبار یادداشت تفاهم، اصلاحات، داوری، نمایندگی، امتیازات و مصونیت ها، مالکیت فکری و روش استفاده از لوگو مورد اشاره قرار گرفت.
یادداشت تفاهم مذکور توسط رئیس ایکوموس، گوستاوو آرائوز و پاتریک مارتین، رئیس وقت تیکی به امضا رسید و عملاً تبدیل به چارچوبی برای همکاری این دو سازمان در حفاظت از میراث صنعتی گردید.
تفاهم نامه تنظیمی گرچه سندی بین سازمانی است، اما می تواند مدل و الگوی مناسبی در انجام کارهای مشترک در حفاظت و تجهییز مجدد میراث صنعتی در مناطق و کشورهای مختلف باشد.بعنوان مثال و در بازسازی و تجهیز مجدد سایت میراث صنعتی چاه شماره یک نفت ایران و خاورمیانه در شهرستان مسجد سلیمان استان خوزستان در سال۱۳۹۹ تلاش گردید که چنین مدل و الگویی مورد توجه قرار گیرد.
میراث صنعتی نفت در ایران از جمله حوزه های بسیار مهم میراث صنعتی در ایران است و توجه و تجهییز مجدد این سایت ها در صورت توجه به تخصص و براساس اصول علمی و تخصصی می تواند به یک پایلوت در سطح کشور تبدیل شود.
برای مطالعه متن کامل تفاهم نامه ایکوموس-تیکی می توانید به آدرس زیر مراجعه فرمایید؛
نگارش: فرشید خدادادیان
تنظیم: رقیه خانمحمدزاده
ارسال دیدگاه