نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
شیراز، میراث دار صنعت پتروشیمی ایران
پژوهشگر تاریخ نفت و میراث صنعتی
شیراز، پایتخت فرهنگ و تاریخ ایران است و میراث دار پیشینه ی تاریخ باستان ایران، با مصادیقی همچون تخت جمشید و پاسارگاد.شیراز، میراث دار فرهنگ و ادب ایران نیز هست با حضور بزرگانی همچون؛ سعدی و حافظ که آرامگاه ها و یادمان هایشان در شیراز، وعده گاه بسیاری از علاقه مندان به فرهنگ و ادب ایران و گردشگران داخلی و خارجی است.شیراز اما، مهد و خاستگاه بخشی از میراث صنعتی کشور در حوزه ی پتروشیمی نیز هست و کارخانه کودشیمیایی شیراز که با حضور رئیس جمهور وقت فرانسه ژنرال دوگل در شیراز به سال۱۳۴۲ میراث صنعتی کشور در این حوزه ی صنعتی است
وصف بی مثال شیراز، در تاریخ و فرهنگ و ادبیات ایران، پرتکرار یادآوری شده و اردیبهشت اگر نوید بهشت می دهد، شاید شاهدش حال و هوای اردیبهشتی شیراز با عطر بهارنارنج و دیدنی هایش باشد.چند سالی هست که به پیشنهاد و تصویب اعضای نخستین دوره ی شورای شهر شیراز، نیمه ی اردیبهشت ماه که نیمه ی ماه بهار هر سال نیز هست بعنوان روز ملی شیراز نامگذاری و در سطح ملی نیز به تصویب رسید و از آن تاریخ به بعد این روز در تقویم ملی ایران نیز قید گردید.شیراز زیباست و در ادریبهشت زیباتر و مقصد گردشکران بسیار در بهار و البته طول سال و این یادداشت با تکیه بر میراث صنعتی مرکز اسنان فارس در حوزه پتروشیمی، اشاره ای به ظرفیت های این شهر در توریسم صنعتی است.
فاز اول مجتمع پتروشيمي شيراز، كه در زمان افتتاح با عنوان بنگاه كود شيميايي شناخته مي شد و هم اکنون(۱۴۰۱)مدتهاست از مدار توليد خارج شده، به عنوان نخستين تاسيسات پتروشيمي ايران و خاورميانه، یادمان میراث صنعتی کشور در این بخش از صنایع نفت و گاز است.بازخوانی تاریخچه ی این مجتمع، بيانگر تاريخچه صنعت پتروشيمي در ايران است و نشان مي دهد كه چگونه پتروشیمی در ایران شکل گرفت و توسعه یافت.
در سال۱۳۳۷ وزارت صنایع و معادن ایران با سه شرکت «انسا» و «آنترپوز» فرانسوی و شرکت «سی.جی.بی» انگلیسی قراردادی برای آغاز فناوری گاز در ایران منعقد کرد.به موجب این قرارداد شرکتهای نامبرده عهده دار شدند که کارخانه تصفیه گاز در شهر نفتخیزگچساران و یک رشته خط لوله گاز از گچساران به شیراز و ادامه آن تا مرودشت را ایجاد کنند و کارخانه کود شیمیایی شیراز را بسازند.
در گزارش سالانه وزارت صنایع و معادن ایران به تاریخ۱۳۳۸ آمده است: «بنگاه کود شیمیایی وابسته به وزارت صنایع و معادن برای ایجاد یک کارخانه تولید کودهای شیمیایی در مرودشت شیراز و لوله کشی گاز نفت از گچساران تا شیراز در تاریخ ۲۸ نوامبر ۱۹۵۸ [برابر با۸دی ۱۳۳۷]قراردادی با دو شرکت فرانسوی آنترپوز و انسا و یک شرکت انگلیسی به نام کنتر اکتورز جان براون امضا نمود.طول مسیر اصلی لوله گاز ۲۴۰کیلومتر و قطر آن ۲۵سانتیمتر است.از این لوله اصلی یک شاخه با همین قطر جدا شده به شهر شیراز و شبکه توزیع آن می رسد و دو شاخه فرعی نیز با قطر ۱۵سانتیمتر منشعب شده و برای تامین مصارف کارخانجات سیمان فارس و قند مرودشت به کار خواهد رفت.محصول کارخانه سالیانه ۴۰هزار تن اوره و ۴۱هزار تن نیترات آمونیم با ۲۶درصد ازت و نیز هزار تن آمونیاک مایع می باشد.ماشین آلات این کارخانه و کارخانه تصفیه گاز که در گچساران شروع به کار خواهد کرد سفارش داده شده و هم اکنون قسمتی از آن آماده حمل به ایران است.لوله های مورد احتیاج نیز به ایران رسیده و اکنون متخصصین مشغول لوله گذاری بین گچساران وشیراز می باشند.کارخانه کود شیمیایی شیراز در بهار سال ۱۳۴۰ شروع به کار خواهد کرد.»
البته تاریخ بهره برداری از کارخانه کود شیمیایی خوشبینانه بود و در گزارش سال بعد وزارت صنایع نیز اصلاح گردید.اولین کلنگ ساختمان این کارخانه در ششم اردیبهشت ۱۳۳۸ به دست محمدرضا شاه به زمین زده شد و فرایند احداث خط لوله و ساخت تاسیسات نیز آغاز شد.
وزارت صنایع برای تسریع در کار به سراغ شرکت ملی نفت ایران رفت و نیروهای با تجربه را درخواست کرد.در نشریه«کاوش»به تاریخ دی ماه۱۳۴۱ آمده است:«بر اساس توافقی که بین شرکت ملی نفت ایران و وزارت صنایع و معادن به عمل آمده، قرار است اداره امور فنی کارخانه کود شیمیایی شیراز که بزودی افتتاح و بهره برداری از آن آغاز می شود، با کمک عده ای از مهندسین و کارشناسان صلاحیت دار شرکت ملی نفت انجام پذیرد.آقای مهندس جعفر کمالی رئیس اداره کل تصفیه شرکت ملی نفت، از طرف وزارت صنایع و معادن به سمت مدیریت کارخانه و قائم مقام مدیر عامل بنگاه پتروشیمی نیز منصوب شدند.بر اساس قراردادی که بین شرکت نفت و بنگاه پتروشیمی منعقد گردیده، قرار است عده ای از مامورین که در صنعت نفت عهده دار مشاغل حساس بوده اند، به مدت دو سال همکاری لازم را در به کار انداختن و اداره دستگاه ها به عمل آورند و نیز عده ای
از کارمندان با سابقه شرکت تصفیه نفت ایران در استخدام دائمی بنگاه درآیند.بنگاه کود شیمیایی در حال حاضر دارای ۲۲نفر کارمند فارغ التحصیل و مهندس است که مدت ۹ماه در خارج از کشور کار آموزی کرده اند.»
کارخانه کود شیمیایی شیراز که تاریخ بهره برداری از آن را وزارت صنایع و معادن در آغاز ساختمان، بهار ۱۳۴۰ و یکسال بعد نیمه دوم ۱۳۴۰پیش بینی کرده بود، در صبح روزجمعه ۲۶مهر سال۱۳۴۲ با حضور شاه و ژنرال دوگل، رئیس جمهور فرانسه و بانو که برای یازدیدی در ایران بسر می بردند، بعنوان کارخانه ای ساخته توسط کارخانجات فرانسوی در ایران، افتتاح و از کتیبه آن پرده برداری شد.
بنگاه پتروشیـمی فعالیت وسیع و دامنه داری را آغاز کرده اسـت تا آنجـا که در پایان سـال۱۳۴۲ پنجاه هزار تن کود شیمیایی محصول شیراز به خارج صادر شد.
پس از تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق تبصره۶۴قانون بودجه اصلاحی سال۱۳۴۳ کشور، طبق بخشی از این تبصره که می گوید:کلیه حقوق دولت در بنگاه کود شیمیایی که در اجرای تبصره ۳۶ قانون بودجه سال ۱۳۳۸ و به موجب اساسنامه مصوب ۳۰/۱۲/۱۳۳۷ هیات وزیران تشکیل گردیده به شرکت ملی نفت ایران واگذار شد.شرکت ملی نفت ایران کلیه تاسیسات و مطالبات و موجودی های نقدی و جنسی بنگاه کود شیمیایی را به عنوان سرمایه بنگاه ارزیابی و در اساسنامه بنگاه با تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی تغییرات لازم را انجام داد.
کارخانه کود شیـمیایی شیراز مدتی بعد از چرخه خارج شد اما تاسیسات صنعتی و تجهیزات آن همچنان بعنوان میراث صنعتی کشور در حوزه ی پتروشیمی ظرفیتی ارزشمند برای توسعه توریسم صنعتی در این شهر زیبا را فراهم نموده است.
منابع:
۱- گزارش سالانه وزارت صنایع و معادن ایران، سال۱۳۳۸و سال۱۳۳۹
۲- مجله«کاوش» دی ماه۱۳۴۱
این مطلب بدون برچسب می باشد.