سیزده بدر

روز طبیعت در چند متن کهن، دکتر فریبا شمس”

در ایران باستان، مردم در ۱۲ روز اول سال برابر با ۱۲ ماه جشن می گرفتند و به شادی و پایکوبی...

خوانندگان شاهنامه‌خوان رسانه ایرانیان اروپا در زیر تلاش کردم که در نوشته‌ای کوتاه و مختصر، در باره سیزده بدر و فلسفه آن، مطالبی را برای شما فراهم کنم، امیدوارم مورد پسند و استفاده قرار گیرد.دکتر فریبا شمس

دکتر فریدون جنیدی در کتاب *زروان* در این باره می‌گوید:
با توجه به این‌که در گاهشماری ایرانی، هر روز ماه، نام ویژه‌ای دارد و به‌عنوان مثال، روز نخست هر ماه، اورمزد روز و روز سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده می‌شود، این روز متعلق به ایزد تیر است که در زبان اوستایی «تیشتَریَه» خوانده می‌شود، و هم‌نام تیشتر، ایزد باران می‌باشد؛ با توجه به اطلاق نام ایزد باران، تیر نزد باورمندان به این ایزد نمادی از رحمت الهی به حساب آمده‌است.
کوروش نیکنام در کتاب *از نوروز تا نوروز* این‌گونه می نویسد:
در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت، مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می‌رفتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌نمودند. اکنون هم زرتشتیان از بامدادِ روزِ تِشتَر، سفره نوروزی را برمی‌چینند، خوردنی‌ها و مقداری آجیل و شیرینی‌های باقی‌مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می‌برند، و شِشه سبزه‌های موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه‌ها یا آب‌های روان می‌روند. سبزهٔ خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پربرکت و خرم داشته‌باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند.

دکتر مهرداد بهار در کتاب *از اسطوره تا تاریخ* در این باره بحث علمی و مفصل و در عین حال دشوارتری را مطرح می کند و سیزده نوروز را که به نحسی شهرت دارد، به این شکل توضیح می‌دهد که به طور خلاصه و به قلم این جانب( گردآورنده متن) نقل می‌گردد:
در ایران باستان، مردم در ۱۲ روز اول سال برابر با ۱۲ ماه جشن می گرفتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند( هر روز معرف یک ماه سال بود) و معمولا در روز سیزدهم که نمادی از آشوب ازلی در پی آشوب پایانی سال بوده( ۵ روز آخر سال، که در آن مراسم میر نوروزی یا کوسه برنشین را اجرا می‌کردند که خود بحثی مفصل دارد) پس چون در این روزها جهان در حال آشوب است و خود را برای نظم آماده می کند، در آخرین روز یعنی سیزدهم که آشوب به اوج می‌رسد، از خانه‌ها بیرون می‌رفتند و در اماکن عمومی جشن و پایکوبی می‌کردند و حتی مراسمی خاص( ارجی) برگزار می‌کردند که حتی تا دوره صفویه هم آثارش قابل مشاهده‌بوده و در آن روز، زنان بی روبند و چادر به خیابان می‌آمدند.
«برای مطالعه در مورد *آشوب ازلی* توجه شما را به خواندن کتاب *از اسطوره تا تاریخ از مهرداد بهار* و مقاله *تحلیل عناصر آشوب ازلی* (مقاله علمی وزارت علوم) جلب می‌کنم.

به عقیده ابوریحان بیرونی در *آثار الباقیه* روز به صحرا آمدن جمشید را روز سیزده فروردین خوانده‌اند که نشان تقدس است.

*بهرام فره‌وشی* پژوهشگر و ایرانشناس معتقد است، ناخجستگی سیزدهم فروردین برای مردم ایران باستان ناشی از حوادث بزرگ کیهانی و وقایع سهمگین و ناگوار همراه با زمین‌لرزه و ویرانی بوده‌است که در دوران اساطیری و تاریخی در روز سیزدهم سال نو در جهان رخ داده بود و این باور را در اندیشه مردم به وجود آورده‌بود که در هر چند هزار سال یک بار در همین هنگام سال، بلایی آسمانی فرا خواهد رسید، به همین دلیل مردم به طور سنتی در هر سال به هنگام روز سیزدهم فروردین ماه، منتظر زمین لرزه‌ای سهمگین بوده‌اند و به همین دلیل، خان و مان خود را رها می‌کردند و زیر سقف و بام نمی‌ماندند تا اگر زمین لرزه‌ای فرا رسید، از آسیب در امان باشند.

سخن پایانی نگارنده:
سیزده بدر با هر دلیل و فلسفه‌ای که باشد، نشانی از دیرینگی فرهنگ و تمدن ما ایرانیان است و نشانه‌ای است از فرهنگ مردمی که برای طبیعت و چهار آخشیج (آب، باد، آتش، خاک) بسیار ارزش قائلند و از روزگار کهن به پاسداشت زمین همت می‌گماشتند، زمین را مادری مهربان و آسمان را چادری نیلگون و درختان را خواهرانی امین و رازدار و کوه‌ها را پدرانی پرشکوه و با صلابت دانسته‌اند، این مردم حتی به لحظه‌ای فراموش نمی‌کنند که ما فقط یک زمین داریم و اگر نباشد، مهر خورشید از ما دریغ می‌شود، ما ایرانیان آب را نماد اعتماد و مهرورزی می‌دانیم و دریغ که وقتی در آیینه‌ی آب، چشمانمان را ببینیم، به سهل‌انگاری بخواهیم این گوهران فروزنده را کور کنیم و به عمد خنجری از بی‌مهری( چونان اهریمن) بر این آیینه زیبا و چشمان زیباتر فرود آوریم!
دریغ گلگشت بهار و سبزه که آلوده شود؛ همان‌گونه که خیام می‌سراید:
این سبزه که بر کنار جویی رسته‌است
گویی ز لب فرشته‌خویی رسته‌است
پا بر سر سبزه تا به خواری ننهی
کاین سبزه ز خاک لاله‌رویی رسته‌است

فریبا شمس دوازدهم فروردین ۱۴۰۲

 

 

https://instagram.com/iranian_europe_news?igshid=ZDdkNTZiNTM=