آثار چاپ نشده صادق هدایت، دکتر فهیمه شفیعی

آثار چاپ نشدۀ هدایت

آثاری که از هدایت تاکنون به چاپ نرسیده و نزد بستگان یا دوستان نزدیک او موجود است از پنج یا شش اثر تجاوز نمی کند،ولی برای به دست دادن فهرست کامل آثار چاپ نشدۀ هدایت،باید از دو دسته نوشتۀ دیگر یاد کرد: نخست نوشتههایی که متعلق به هدایت بوده و هدایت آنها را به عللی به دیگران بخشیده است،و دیگر نوشتههای مفقود شده یا نوشتههایی که به دست خود هدایت از میان رفته و به جز اشارهای که در برخی مقالات و در چند نامۀ هدایت به آنها شده است؛اطلاع دیگری از آنها در دست نیست.

به طور کلی آنچه شامل این بخش می شود عبارت است از

۱_ طاس چل کلید

هانری ماسه،در جلسهای که به مناسبت چهارمین سال مرگ هدایت در پاریس برگزار شد، به نوشتهای با عنوان “طاس چل کلید” اشاره می کند:

«… اما داستان آخرین ملاقات ما در ۱۹۵۰یکروز بعد از ظهر، وی به دفتر من در کوچۀ لیل آمد و چند مرتبه دیگر نیز ما همدیگر را ملاقات کردیم.هدیهای برای من آورده بود و گفت این طاس چل کلید را به عنوان یادبود برای شما آوردهام. به تعبیر حسن طاهباز، این نوشته پس از مرگ هانری ماسه باید در اختیار بازماندگان او باشد.

۲_در جادۀ نمناک

معروفترین اثر چاپ نشدۀ هدایت است که اطلاعات دقیقی از وجود و چگونگی آن در دسترس نیست.ونسان مونتی این اثر را سفرنامهای می داند که در سال ۱۳۱۳شمسی نوشته شده است که محصول مسافرت کوتاه او به لاهیجان است.

۳_درۀ گلمرگ

این نوشته داستانی است که نسخهای از آن نزد یکی از خویشان هدایت موجود است. گویا روزی در نظر بود آن را با تصاویر مناسب با متن منتشر کنند،ولی انتشار این اثر تاکنون صورت نگرفته است.

۴_قضیۀ زمهریر و دوزخ و قضیۀ فرشتۀ زیر دریایی به شیوۀ «وغ وغ ساهاب»

حسن قائمیان در مقالهای می نویسد:« دو قضیه از صادق نزد من بود، یکی متن زمهریر و دوزخ و دیگری قضیۀ فرشتۀ زیر دریایی، که برای استفاده تحقیقی در اختیار مسعود فرزاد قرار گرفت.در موقع انتشار« نوشتههای پراکنده»چاپ این دو قضیه را صلاح ندیدم؛زیرا اولاُ با بودن کتاب وغ وغ ساهاب چاپ این دو قضیه تا حدی تکراری بود،به علاوه هر دو قضیه طوری پایان می یابد که چاپ آنها صلاح دیده نشد. از قضیۀ فرشته زیر دریایی که در حدود ۱۰۰مصرع است فقط چند بیت ازآن در این مقاله نقل شده:

کنار یک دریای آرام در یک کلبۀ کوچک زیبا

زندگی بی آلایشی میکرد یک جوان ماهیگیرِ تنها

هیچ خبر نداشت از سرد و گرم روزگار

زیرا روزگار همیشه ولرم بود در آن دریا کنار

جز توراندازی و ماهیگیری و خور و خاب و بازی

قضیهای پیش نمی آمد و جوان بود از این قضیه راضی

۵_آثاری که هدایت به عللی به دیگران بخشیده است:

الف:مجتبی مینوی در جلسۀ یادبود هدایت می گوید:

«اقای میرزا علی اکبرخان دهخدا کتاب “امثال و حکم” را می نوشتند و هر یک از دوستان و آشنایان ایشان هر چه می یافت و هر قدر می دانست به ایشان کمک میکرد.بیش از همه کس صادق هدایت به ایشان کمک کرد: مجموعه ای داشت از امثال عامیانه در یک کتاب دویست صفحه ای که در حدود دو هزار مثل در آن نوشته بود،این کتاب را بی مضایقه تقدیم اقای دهخدا کرد و نمیدانم که آن را هرگز از ایشان پس گرفت یا نه.»

ب:  تعداد داستانها و افسانههایی عامیانه ای که هدایت جمع آوری کرده است نسبتاّ زیاد است ولی متاسفانه هدایت بیش از چند قصه از آنها را منتشر نساخته و باقی را به دیگری بخشیده است.

ج: صادق هدایت سابقاّ چندی در ادارۀ موسیقی کشور کار می کرد. پس از تأ سیس ادارۀ رادیو کودکان، به دستور هدایت در رادیو اعلام شده بود که هر کس قصه ای از ولایات بفرستد در رادیو پخش و نام فرستندۀ آن نیز معرفی خواهد شد. هر روز قصه های مختلفی از گوشه و کنار کشور می رسید و پس ار آن که هدایت آنها را مطالعه میکرد و به صورت قابل اجرا در میآورد به قصه خوان رادیو داده میشد. این قصه ها در دو جلد به نام « افسانه ها» در مجلۀ «سخن» درج شده است که هدایت فقط روی جلد اول افسانههاکار کرده و صورت اصلی قصهها باقی مانده است و تصرفات ناشیانه ادبی در آن رخ نداده است.

۶_آثار مفقود شده یا آثاری که به دست خود هدایت از میان رفته است:

_داستانی با عنوان “عنکبوت نفرین شده“ که چند روز پیش از خودکشی آن را از میان برده است.

_آرتور کریستین سن، خاور شناس مشهور دانمارکی که تعدادی داستان ایرانی به زبان فرانسه نوشته است از هدایت تقاضا کرده بود که آنها را به زبان فارسی ترجمه و منتشر کند.از این داستانها فقط یک داستان به نام”گورستان زنان خیانتکار” انتشار یافته و اطلاعی از باقی ترجمهها در دست نیست.

_هدایت در یکی از نامههای خود به شهید نورایی می نویسد که داستانهای دیگری نیز به فرانسه نوشته است که هنوز تمام نکرده وآنها را از بین میبرد.

منابع:

۱_ صادق هدایت و هشتاد و دو نامه به حسن شهید نورائی از بهزاد نوئل شهید نورائی

۲_صادق هدایت و مرگ نویسنده از دکتر محمد علی همایون کاتوزبان

۳_نامه های صادق هدایت از محمد بهارلو

گردآورنده: فهیمه شفیعی اصفهانی

عکسها:

خانۀ پدری صادق هدایت در خیابان کوشک تهران