نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
فرشید خدادادیان پژوهشگر تاریخ نفت
فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت
تصویب قانون ملی شدن نفت در واپسین روز سال ۱۳۲۹ خورشیدی جهان را در شوکی بزرگ فرو برد.با تلاش زنده یاد دکتر محمد مصدق و یاران او در کمیسیون نفت مجلس شورای ملی، چهل و دو سال پس از آغاز بهره برداری نفت از ایران، نشان دادند زمان آن فرا رسیده تا ایرانیان خود مالک و منتفع واقعی ثروت ارزشمندی باشند.«به نام سعادت ملت ایران» نفت ملی شد و در متن قانون ملی شدن به«تأمین صلح جهانی»نیز اشاره شده بود.
بدنبال شکل گیری و گسترش فعالیت های صنعت نفت در ایران، مهندسان، کارشناسان و خانواده های اروپایی زیادی به ایران رفتند و پس از انتار خبر ملی شدن نفت در ایران، مهم ترین موضوع برای اروپائیان و خصوصا مردم بریتانیا و خانواده هایی که فرزندان و بستگان شان در شرکت نفت انگلیس و ایران مشغول بودند، سرنوشت اروپائی هایی بود که در ایران بسر می بردند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس از لندن در این زمینه آورد:«به قرار اطلاع مقامات مسئول انگلستان از دولت ایران درخواست کرده اند که برای حفظ جان و مال اتباع انگلیسی، اقدامات احتیاطی لازم به عمل آید. انجام این تقاضا برای این است که حدس زده می شود، جان و مال اتباع انگلیسی در ایران هدف حمله ملیون ایرانی یا کارگرانی که اعتصاب کرده اند واقع شود.یک سخنگوی انگلیسی امروز اظهار نظر کرده که دولت انگلستان برای حفظ منافع خویش در خاک ایران مشغول مطالعه نقشه هایی هستند.همچنین یک منبع موثق اظهار می دارد هنوز دولت انگلستان از امکان اجرای اقدامات نظامی برای حفظ اموال خود در شرکت نفت انگلیس و ایران منفک نشده است.به‌طوری که گفته می شود؛ چنانچه دولت انگلستان قصد اجرای چنین نقشه ای را داشته باشد، نزدیکترین محل برای اعزام نیرو در فاصله ۴۰۰ مایلی خلیج فارس یعنی مرز عراق باشد»
قدرت جدید جهانی ایالات متحده امریکا نیز اخبار ایران را به دقت دنبال می‌کرد.گو اینکه قرارداد منصفانه۵۰-۵۰ شرکت نفتی امریکایی«آرامکو» در عربستان سعودی، یکی از ارجاعات نمایندگان در کمیسیون نفت مجلس برای پیگیری حق برابر از شرکت نفت انگلیس و ایران بود.
مجله نیوزویک در یکی از نخستین شماره های فصل بهار خود از قول خبرنگاران خود در واشنگتن اطلاع داد:«با آنکه دولت انگلستان برای اتخاذ شدت عمل در ایران مشغول مطالعه است، مقامات رسمی دولت امریکا از ایشان خواسته اند که رعایت خونسردی را نموده و از مبادرت به هرگونه اقدام قبل از مشاوره با مقامات رسمی واشنگتن خودداری نمایند»
از سوی دیگر و در مرزهای شمالی ایران«مجله لیتراری گازت» چاپ مسکو همزمان با همین مسائل، طی حمله به سفیر کبیر امریکا در تهران مدعی شد «هنری گریدی» سفیر کبیر امریکا در تهران، مخفیانه از طرح ملی کردن نفت ایران پشتیبانی کرده است.لیتراری گازت در سرمقاله خود در شماره پس از انتشار خبر ملی شدن نفت در ایران؛ گریدی را با لفظ جلاد معرفی کرده و طی آن ضمناً اشاره کرد:«روزی خواهد رسید که مردم دنیا از جمله توده واقعی امریکا گریدی را احضار کرده و به حساب جنایات وی در یونان و ایران رسیدگی خواهند کرد»
لیتراری گازت، سپس به پاره‌ای از نکات مندرج در مقاله «روزنامه پراودا» در مورد قتل رزم آرا، نخست وزیر سابق ایران اشاره کرده و خاطرنشان کرد:«همه می دانند رزم آرا مورد بی مهری سیاست امریکا واقع شده بود و مقاومتی که وی برابر اصرار امریکایی ها در مورد مسأله نفت کرد، به بهای جانش تمام شد»
مجله لیتراری گازت ضمناً کاریکاتوری از گریدی چاپ کرده که در حالی که تپانچه ای در دست دارد با لباس خونی در حرکت است.موضوع قابل اهمیت مقاله مزبور آن است که نویسنده مدعی شده است گریدی کسی است که برای راندن انگلیسی ها از ایران پس از ملی کردن صنعت نفت پشتیبانی کرد و در این راه از هیچ گونه کوششی دریغ نکرده است!پس از انتشار این مطلب، سخنگوی وزارت خارجه امریکا درباره مندرجات روزنامه پراودا مبنی بر اینکه امریکا در قتل رزم آرا دست داشته گفت:«این مقاله از مقالات مزدورانه و بی اساس آن روزنامه محسوب می‌شود»
همزمان با این چالش مطبوعاتی«روزنامه دیلی ورکر» ارگان حزب کمونیست امریکا مقاله‌ای متضاد با آنچه پراودا ادعا کرده بود منتشر ساخت و نوشت که رزم آرا از سیاست امریکا و انگلیس پیروی می‌کرده و می خواسته ایران را به‌صورت پایگاه نظامی در آورد.سخنگوی وزارت خارجه امریکا این تضاد را نشانه دروغ بودن ادعاهای کمونیست ها دانست!
علاوه بر مطبوعات اروپایی و امریکایی، موضوع ملی شدن نفت در ایران از سوی همسایگان و خصوصاً، همسایگان دارای منابع نفتی نیز با دقت دنبال می شد. سی ام اسفند۱۳۲۹ خبرگزاری آسوشیتد پرس از لندن خبر داد«دکتر ندیم پاچه چی»مدیرکل اداره نفت در وزارت اقتصاد ملی عراق که حامل پیشنهادهای مربوط به استفاده از نفت عراق و تعدیل و اصلاح امتیاز شرکت نفت این کشور بود، وارد لندن شد.این خبرگزاری به نقل از این مقام مسئول آورد:«این پیشنهاد‌ها به‌منظور آن تهیه شده که درآمد کشور عراق از نفت آن کشور بیش از پیش باشد و به‌طور محسوسی افزایش یابد» و افزود:«دکتر پاچه چی در تعقیب این حرف که ممکن است عراق هم آن راهی را که ایران انتخاب کرد پیش گیرد، اظهارنظری نکرد.گفته می شود که نوری سعیدپاشا، نخست‌وزیر عراق پیش از پایان ماه مارس عازم لندن خواهد شد و مسافرت او هم مربوط به دعاوی دولت عراق بر ضد شرکت نفت است»
افکار عمومی عراق با دقت کامل جریان نفت ایران را مراقبت و مطالعه می کردند.مردم عراق اخبار رادیو تهران را در آن روزها با دقت و توجه خاصی گوش می دادند و روزنامه های ایرانی را خیلی بیشتر از سابق مطالعه می کردند.روزنامه های عراقی غالباً بوسیله تلفن با تهران صحبت می کردند تا بتوانند اخبار مربوط به نفت را زودتر و جامع‌تر در دسترس خوانندگان خود بگذارند.آقای پاچه چی که علاوه بر سمت مذکور، سابقه نخست وزیری اسبق عراق را نیز در کارنامه سیاسی خود داشت، در همین رابطه و پیش از سفر به لندن در مصاحبه با خبرنگار «روزنامه المصری»گفته بود:«من انتظار داشتم جراید مصر که کثیرالانتشارترین مطبوعات عربی هستند، نمایندگان مخصوصی برای مطالعه جریانات نفت ایران به آن کشور بفرستند»
در عین حال یکی از خبرگزاری‌های عرب در همان مقطع اخباری منتشر کرد که مشخص می‌کرد عراق پیش‌نویس طرح ملی شدن نفت آن کشوررا تهیه کرده و تاکنون ۲۰ نفر از نمایندگان مجلس مبعوثان از جمله نمایندگان حزب استقلال و چند نفر از منفردین آن را امضا کرده‌اند تا به پارلمان تقدیم شود.این به معنای انتشار اراده ملی‌گرایی از ایران به دیگر کشورهای خاورمیانه بود.
دولت جدید ایران به نخست وزیری دکتر مصدق، سال بعد را درگیر مجادله حقوقی با کمپانی نفت انگلیس و ایران و دولت بریتانیا بود و انتشار اخبار دادگاه لاهه باعث آشنایی بیشتر اروپائیان با ایران و مسئله نفت در ایران شد و نهایتا در دی ماه سال۱۳۳۰ انتشار تصویر زنده یاد، دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر ملی‌گرای ایران به عنوان فرد برگزیده سال ۱۹۵۱ باعث شد افراد بیشتری در سطح اروپا و جهان با موضوع ملی شدن نفت ایران آَشنا شوند.
شرایط انحلال عقد هبه- وکیل راحله اکبری
معماری و جاذبه های نیشابور
سازه های ابی شوشتر. مهندس حمیدرضا گرامی
روز مسجد سلیمان و آغاز اکتشاف نفت در ایران