پژوهشگر تاریخ نفت و میراث صنعتی

همزیستی مسالمت آمیز ایرانیان و اروپایی ها در شرکت-شهرهای نفتی ایران-اسکاچ کرسنت-فرشید خدادادیان

نام گذاری مناطق مسکونی و بخش های صنعتی و عملیاتی در مناطق نفت خیز ایران،متاثر از واژگان و اصطلاحاتی است که با ورود غربی های کاشف نفت به این منطقه مصطلح شده و گاه در محاوره و گویش بومی ساکنان غیر اروپایی،تغییر شکل پیدا كرده است.

نام گذاری مناطق مسکونی و بخش های صنعتی و عملیاتی در مناطق نفت خیز ایران،متاثر از واژگان و اصطلاحاتی است که با ورود غربی های کاشف نفت به این منطقه مصطلح شده و گاه در محاوره و گویش بومی ساکنان غیر اروپایی،تغییر شکل پیدا كرده است.

نامگذاری محلات و بخش های مختلف مسکونی و عملیاتی در”میدان نفتون”که بعدها “مسجد سلیمان” نامیده شد نیز،با همین رویکرد انجام شده است.در یک تقسیم بندی کلی نام های محلات این شرکت-شهر نفتی در روزگار شکل گیری را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد.نخست؛محلاتی که نام های قدیمی خود از روزگار پیش از اکتشاف نفت و در مقطع سکونتگاه قشلاقی بودن منطقه را حفظ كرده بودند.مانند:چشمه علی،تمبی،بی بیان، کلگه،سرمسجد و….گروه دوم: محلات و تاسیساتی هستند که با شماره یا به تعبیر انگلیسی آن NOMBER”نمره”شناخته می شدند.همچون نمره یک،نمره۲،نمره۸،نمره۹،نمره۱۱و…

گروه سوم:محلات و مناطقی هستند که به واسطه ایجاد ابنیه و تاسیسات جدید نامگذاری شده و عموما در نام های این محلات از واژگان انگلیسی استفاده شده است. “اسکاچ کرسنت”از این گروه است.منطقه مسکونی شرکتی که در زمان تاسیس و ساخت متاخر خود نسبت به دیگر مناطق مسکونی،عملا از بخش های دیگر شهر فاصله داشته و مجزا بود و تیپ و سایز خانه های ویلایی آن موسوم به”بنگله”نیز متفاوت از بقیه بنگله های موجود در مسجدسلیمان بود.

بنگله ها Bungalow نوعی خانه ویلایی بزرگ هستند که اروپایی ها در بیشتر مناطق نفتخیز ایران برای خود نمونه هایی از آن را ساخته اند.برخی این سبک خانه های وسیع و بزرگ ویلایی را به بنگال و هند ارتباط می دهند،اما باید توجه داشته باشیم که”بنگال”در نگارش انگلیسی به صورت Bengal نوشته می شود و با Bungalow تنها در تلفظ مترادف است .به هرجهت  ،منطقه”اسکاچ کرسنت” متشکل از تعدادی بنگله بزرگ است که به صورت یک خط منحنی کنار یکدیگر و البته با باغچه های بزرگ ساخته شده اند و به همین دلیل پسوند Crescentبه معنای”هلالی شکل”برای این محله استفاده شده است.پسوندی که در دیگر منطقه مسکونی مخصوص کارمندان ارشد نفت یعنی”کمپ کرسنت”نیز استفاده شده است.

نکته جالب در مورد این محله،اصطلاح”اسکاچ”است.برخی پژوهشگران در پی جویی دلیل این اصطلاح مدتها به دنبال نشان ،شرکت،موسسه یا احتمالا فردی با این نام بودند ،اما امروز و به استناد نقشه های موجود،به یقین می دانیم که منظور از”اسکاچ”با املای انگلیسی Scots، اسکاتلندی بودن این منطقه مسکونی در مسجدسلیمان است.

نقشه این منطقه از مسجدسلیمان،نشان می دهد که بنگله های بزرگ این محله به صورت هلالی شکل و با فاصله قابل توجه از یکدیگر ساخته شده اند که با معماری ویلاهای گلاسکو در اسکاتلند قابل مقایسه اند.

مردم اسکاتلند با عنوان Scots،یک ملت و از گروه‌های قومی و بومی اسکاتلند معرفی شده اند و اسکاچ کرسنت احتمالا یادگار اسکاتلندی های مقیم و فعال در کمپانی نفت انگلیس و ایران است.اسکاتلندی هایی که سر آرنولد ویلسون در یادداشت های روزانه خود که به صورت کتاب با عنوان؛جنوب غرب ایران(ترجمه فریورجوانبخت موثق/نشر پیام امروز)منتشر شده،به حضور و فعالیت آنها اشاره كرده است.

شرکت-شهرهای نفتی در جنوب غرب ایران، تلاقی و کلونی جمعیتی متشکل از اقوام،ملیت ها و ادیان مختلف بودند که نماد بارز آنها همزیستی مسالمت آمیز و خاطراتشان که در قالب گفتگوهای تاریخ شفاهی قابل دسترسی است، بیانگر آرامش، صلح و دوستی است.پیشینه تاریخی که امروزه، ایرانیان مقیم اسکاتلند و اسکاتلندی های احتمالی مقیم ایران می توانند بدان استناد تاریخی کنند.